Şensoy, SuatErdinç, ÇeknasAkbal, Rabia2025-11-302025-11-302025https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=ftqJzTasnJUH9hg-S5861oECe4zY5Dpv_rVeZ3nVU5Iv8Cu7vS-FmjtGQ8p8Rnukhttps://hdl.handle.net/20.500.14720/29277Kabakgiller familyasında en çok üretimi yapılan ürünlerden biri olan kavundur. Kavunun anavatanı çok geniş bir yelpazeye sahiptir bu da onun çok fazla genetik çeşitliliğine sahip olduğunu göstermektedir. Dünyada Cep Kavunu (Cucumis melo spp. melo var. dudaim) olarak bilinen Şamama, Türkiye'den Afganistan'a uzanan kadim topraklardan gelen hoş kokulu bir hazinedir. Bu büyüleyici kavun çeşidi, eşsiz aroması ve tıbbi özellikleriyle yüzyıllardır bilim insanlarının ve yetiştiricilerin ilgisini çekmektedir. Tarihi ilk medeniyetlere kadar uzanan şamamanın kullanım alanları oldukça geniştir.. Genetik farklılıkların anlaşılması ve ortaya çıkan yeni çeşitlerin koruma altına alınması için moleküler çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmada farklı bölgelerden toplanan Şamama (Cucumis melo spp. melo var. dudaim) genotipleri örneklerin morfolojik olarak analizi yapılmış ve bunun yanı sıra yurtiçi ve yurtdışından temin edilen bazı Şamama genotipleri ve en çok yetiştirilen diğer kavun çeşitleri arasındaki akrabalık ilişkilerini meyve özellikleri yanı sıra iPBS gibi moleküler yöntemler kullanılarak belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada incelenen Şamama genotiplerinde meyve ağırlığı, boy, kabuk ve et kalınlığı, SÇKM ve pH değerleri açısından geniş bir varyasyon belirlenmiştir. Morfolojik veriler, genotipler arasında pazarlanabilirlik, tüketici tercihi ve yerel adaptasyon bakımından dikkate değer farklılıklar bulunduğunu ortaya koymuştur. iPBS markörleriyle yapılan moleküler analizler sonucunda toplam 32 polimorfik bant elde edilmiş ve ortalama polimorfik bilgi içeriği (PIC) 0.416 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen bu sonuçlar, Şamama genotiplerinin orta düzeyde genetik çeşitliliğe sahip olduğunu ve genetik yapı ile morfolojik özellikler arasında büyük ölçüde uyum olduğunu göstermektedir. Kümelenme analizlerinde genotiplerin coğrafi kökenlerine göre gruplandığı, bazı örneklerin ise belirgin şekilde ayrışarak potansiyel genetik kaynaklar sunduğu görülmüştür. Bulgular genel olarak, Van Gölü Havzası'ndaki Şamama genotiplerinin zengin bir genetik çeşitliliğe sahip olduğunu, bu nedenle hem genetik kaynakların korunmasında hem de ıslah programlarında önemli bir potansiyele sahip olduğunu ortaya koymaktadır.Melon (Cucumis melo L.), a prominent member of the Cucurbitaceae family, is one of the most widely cultivated crops globally. Its broad native range has led to extensive genetic diversity. Among its many varieties, the fragrant Pocket Melon (Cucumis melo spp. melo var. dudaim), known as Şamama in Turkish, is a heritage treasure originating from the ancient lands extending from Turkey to Afghanistan. This captivating melon variety, with its unique aroma and medicinal properties, has intrigued scientists and growers for centuries. Its history dates back to the earliest civilizations, and its uses are quite diverse. To understand its genetic differences and preserve emerging new varieties, molecular studies are essential. This research morphologically analyzed Şamama genotypes collected from various regions. In addition, it aimed to determine the genetic relationships between these genotypes, some Şamama genotypes obtained from domestic and international sources, and other widely grown melon varieties. This determination was based on both fruit characteristics and molecular methods, such as iPBS. The Şamama genotypes studied showed a wide variation in fruit weight, length, rind and flesh thickness, total soluble solids (TSS), and pH values. The morphological data revealed significant differences among the genotypes in terms of marketability, consumer preference, and local adaptation. Molecular analysis with iPBS markers yielded a total of 32 polymorphic bands, and the average polymorphic information content (PIC) was calculated as 0.416. These results indicate that the Şamama genotypes possess a moderate level of genetic diversity, with a high degree of concordance between their genetic structure and morphological traits. Cluster analysis showed that the genotypes grouped according to their geographical origin, while some samples distinctly separated, suggesting they represent potential genetic resources. Overall, the findings demonstrate that the Şamama genotypes from the Lake Van Basin have rich genetic diversity, highlighting their significant potential for both the conservation of genetic resources and for use in future breeding programs.trZiraatAgricultureMaster Thesis82969275