Top, MehmetAvut, Hatice Balta2025-05-102025-05-102024https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=P3dtmmHrq-mzEcmCLi1CqUyDqE3MqaLg3dwTpoL09HNIe9S7KYtt7l-xNtC9XMllhttps://hdl.handle.net/20.500.14720/24431Batı Anadolu'nun tarihsel gelişiminde verimli ırmak havzaları önemli rol oynamaktadır. 138 km uzunluğuyla Küçük Menderes ırmağı, Büyük Menderes ve Gediz'den sonra Batı Anadolu'nun en uzun ırmağı olarak bilinmektedir. Küçük Menderes Havzası'nda şehirleşme olgusunun Helenistik çağa kadar uzadığı ancak havzada Türk hâkimiyetinin, 14. yüzyılın başlarından günümüze kadar kesintisiz bir şekilde devam ettiği görülmektedir. Özellikle Aydınoğulları Beyliğinin 1306 yılında bölgeyi fethi ile başlayan süreçte Tire, Birgi ve Ayasuluk önem kazanmış ve Aydınoğulları beyliğinin başlıca merkezleri olmuştur. Havzadaki ilk mimari yapılaşma da bu dönemde başlamıştır. Bölgenin 1426 yılından sonra kesin olarak Osmanlı devletinin yönetimine geçmesiyle başlayan ve uzun süren hâkimiyeti ile bölgede şehirleşmeyle beraber, birçok yeni mimari eserin inşa edildiği görülmektedir. Bunlar içerisinde cami, medrese, türbe, çeşme, han ve hamam gibi vakıf eserleri önem kazanmıştır. Tire, Birgi ve sonrasında Ödemiş Osmanlı dönemi yerleşimleri bakımından önemini koruyarak öne çıkmıştır. Tez Konumuz kapsamında değerlendirilen Bayındır, Beydağ, Kiraz, Selçuk ve Tire ilçelerinden dört ilçe mimari eserleriyle tanıtılmaya çalışılmıştır. Ancak Beydağ ilçe mimarisinin sade ve basit inşalar olması sebebiyle, ilçenin coğrafi, tarihi ve mimari dokusu ele alınarak, mimari eserleri kapsam dışı bırakılmıştır. Bayındır ilçesinde Osmanlı dönemi yerleşkesi olduğundan dolayı söz konusu ilçede Türk dönemi mimari eserlerinin inşası da bu dönemle birlikte görülmeye başlanmıştır. Kiraz ilçesinde Aydınoğlu ve Geç Osmanlı dönemi mimari eserler bulunmaktadır. Ödemiş merkez ve köylerinde bulunan mimari eserler geç Osmanlı dönemi, Birgi beldesinde ise Aydınoğlu dönemine ait mimari eserlerin mevcudiyeti görülmektedir. Selçuk ilçesinde yer alan mimari eserler Aydınoğlu dönemi üslupsal özelliklerini yansıtırken, camiler daha çok mescit formunda olup plân, malzeme ve teknik özellikleri açısından birbirine yakın tarzda tek üniteli olarak tasarlanmıştır. Tire ilçesi, Aydınoğlu ve Osmanlı dönemi eserleri ile donatılmıştır. 'Küçük Menderes Havzası Türk Dönemi Mimari Gelişimi' başlıklı tez çalışması kapsamında ele alınan Aydınoğlu ve Osmanlı dönemine ait mimari eserler, tarihçeleri, arşiv belgeleri, plân, mimari, malzeme ve süsleme programları kapsamında değerlendirilmiştir. Söz konusu havzada 211 mimari eser tespit edilmiştir. Ancak 141 mimari eser çalışma kapsamında değerlendirilmiş, 70 mimari eser ise kapsam dışı bırakılmıştır. Eserlerin ciddi tahribatlar sebebiyle günümüzde ayakta olmayışı ve mevcut eserlerin bilimsel olmayan müdahaleler sonucunda üslupsal karakterini yitirmiş olması böyle bir kısıtlamayı zorunlu bırakmıştır.The fertile river basins have played an important role in the historical development of Western Anatolia. With a length of 138 km, the Küçük Menderes River is known to be the longest river in Western Anatolia after the Büyük Menderes and Gediz rivers. The phenomenon of urbanization in the Küçük Menderes Basin dates back to the Hellenistic period; however, it is observed that Turkish dominance in the region has continued uninterrupted from the early 14th century to the present day. Especially during the process that began with the conquest of the region by the Aydınoğulları Beylik in 1306, Tire, Birgi, and Ayasuluk gained importance and became the main centers of the Aydınoğulları principality. The first architectural developments in the basin also started during this period. The region, which came under the definitive control of the Ottoman Empire after 1426, experienced a long-lasting dominance that coincided with urbanization, leading to the construction of many new architectural works. Among these, foundation works such as mosques, madrasas, tombs, fountains, inns, and baths have gained significance. Tire, Birgi, and later Ödemiş have stood out while maintaining their importance as Ottoman period settlements. In the context of our main topic, efforts have been made to introduce the architectural works of four districts: Bayındır, Beydağ, Kiraz, Seljuk, and Tire. However, due to the simplicity and plainness of Beydağ's district architecture, the architectural works have been excluded from consideration, focusing instead on the district's geographical, historical, and architectural fabric. Due to its status as an Ottoman period settlement, the construction of architectural works from the Turkish period in the Bayındır district began to be observed alongside this era. In the Kiraz district, there are architectural works from the Aydınoğlu and Late Ottoman periods. The architectural works found in the center and villages of Ödemiş belong to the late Ottoman period, while in the town of Birgi, there are architectural works from the Aydınoğlu period. The architectural works located in the Seljuk district reflect the stylistic characteristics of the Aydınoğlu period, while the mosques are primarily designed in the form of small prayer houses, being single-unit structures that are similar in terms of plan, materials, and technical features. The Tire district is adorned with works from both the Aydınoğlu and Ottoman periods. The architectural works from the Aydınoğlu and Ottoman periods examined in the thesis titled 'Architectural Development in the Küçük Menderes Basin during the Turkish Period' have been evaluated within the context of 6 their histories, archival documents, plans, architecture, materials, and decoration programs. A total of 211 architectural works have been identified in the relevant area. However, 141 architectural works have been evaluated within the scope of the study, while 70 architectural works have been excluded from the scope. The absence of the works today due to serious damage and the loss of the stylistic character of the existing works as a result of unscientific interventions have made such a restriction necessary.trSanat TarihiArt HistoryDoctoral Thesis666926569