Van El Sanatları

Abstract

115 10. ÖZET 'Van El Sanatları' başlığı altında yapmış olduğumuz bu çalışmamızda, tarihi süreç içerisinde Van'da yapılan ve hala yapılmakta olan geleneksel el sanatları detaylı bir şekilde incelenmeye çalışılmıştır. Jeopolitik konum açısından önemli bir noktada yer alan Van'da, el sanatları, çevre illerden ve ülkelerden etkilenerek vücut bulmuştur. Çalışmamızda düz dokumalar, havlı dokumalar, giyim-kuşam, üzerlik sanatı, maden işçiliği ile merkeze bağlı ilçe ve köylerde yapılan el sanatları ürünleri incelenerek tanıtılmaya gayret edilmiştir. Bunlar arasında yer alan düz dokumalar yörede hayvancılığa bağlı olarak en yaygın el sanatı ürünü olarak dikkat.çekmektedir. İncelenen düz dokumalar içinde de kilimlerin sıkça yapılan dokuma türü olduğu, bunlarda malzeme olarak yün ip kullanıldığı bunun yanı sıra az da olsa fabrika iplerinin kullanıldığı gözlenmiştir. İlikli kilim tekniğinde dokunan kilimler koyu renklerle yapılmakta olup, ıstar denilen tezgâhlarda dokunmaktadır. Renkler kök boyalardan ya da anilin boyalardan elde edilmektedir. Kilimlerde çevresel etkiler görülmektedir. Bunun sebebi ise, çevre illerden yöreye göç edip yerleşmiş aşiretlerin kilim dokumasıdır. Yörede az da olsa cicim, zili, sumak gibi dokumaların yapıldığı gözlenmiştir. Günümüzde pek rastlanmamış olsa da havlı dokumaların (halı) geçmişte rağbet gördüğü yapılan çalışmamızda anlaşılmıştır. Yöreye has olan giyim kuşam da ise, geçmişte kadınların iç gömleği, iç şalvar, entari, yelek giydikleri, başlarına kofi, yazma taktıkları, ayakkabı ve yün çorap giydikleri; erkeklerin ise; yakasız iç ve dış gömleği, kolsuz yelek, cepken ve şalvar giyindikleri, başlarına ise fes taktıkları anlaşılmıştır. Ancak günümüzde bu kıyafetlerin yerini kılık kıyafet inkılâbıyla pantolon, etek ve ceket almıştır. Karasal bir iklime sahip olmasından dolayı bölgede kışlar oldukça sert geçmekte bu da yöre halkım yün çorap örmeye sevk etmektedir. Yün çoraplar da malzeme olarak yün ipin kullanıldığı, kullanılan motiflerde de kilim motiflerinden etkilenildiği anlaşılmıştır. Çoraplarda kullanılan motiflerle kadınlar anlatamadıktan duygularını yansıtmışlardır. Başlarına taktıkları oyalan değişik malzemelerle süslemişler bunları çeyizlik olarak meydana getirmeye çalışmışlardır. Van'da yaygın olarak yapılan el sanatı ürünlerinden biri de üzerliklerdir. Üzerlik otunun tohumundan yapılan bu ürün nazardan korunmak amacıyla yapılmaktadır. Van iline has savat işçiliğiyle yapılmış gümüşler de önemli el sanatlarındandır. Gümüşlerde bitkisel motifler ve çeşitli geometrik şekilleri süsleme unsuru olarak kullanmıştır. Savat işçiliğinin yanı sıra telkari ve kabartma teknikleriyle de ürünler verilmiştir. Genellikle bakırdan yapılan semaverlerin de geçmişte oldukça yaygın olduğu, günümüzde ise sadece pikniklere giderken kullanıldığı gözlenmiştir.116 Van'da yakın zamana kadar sadece Bardakçı köyünde yaygın olarak yapıldığı anlaşılan çömlekçiliğin günümüzde yok olmak üzere olduğu ve bu köyde yer alan seramik fırınlarının da yıkıldığı saptanmıştır. ilçelerde ise dokumaların ihtiyacı karşılamak amacıyla yapıldığı görülmüştür. Muradiye ilçesinde 'emeni' adıyla anılan kilimlerin Van yöresi ve çevresinde yapılan kilimlerden bazı farklarla ayrıldığı anlaşılmıştır. Van'ın Bahçesaray ve Çatak ilçelerinde ahşap işçiliğinin devam ettiği, bunların ticari amaç güdülerek yapıldığı gözlenmiştir.

117 11. SUMMARY In our study, namely 'Handicrafts in Van' we try to investigate traditional handicrafts which have been made in the past and which are still being made in detailed manner. Since Van is situated in an important place geopolitically, surrounding cities and even countries affect the development of the art of handicrafts. Smooth and downy weavings, clothes, art of the rue seeds, mining occupation and handicrafts in the center and peripheral of the city including villages are investigated in our study. Among these, smooth weavings (rugs, cicim, zili, sumach) are the most common handmade production because of common working on animal. Kilim is the most common smooth weaving product among smooth weavings. Commonly they are made of woolen string and sometimes fabrique products are used to make it. The rugs, weaved in buttoned rug tecnique are dark in color and they are weaved in work-bench which is called 'istar'. Colours are obtained from madder or anyline dyes. Environmental factors affect also weaving of rugs. The tribes migrated from surrounding cities, is the reason of this effect and variety. Although it has rarely been the case in our times, towel weaving is known to have a great appeal in the past based on our investigation conducted. As for the means and modes of clothing peculiar to the people of the locality in the past, women are known to wear crop top, leggings overcoats and waistcoats; they also wore kophis and turbans as well as stocking made up of wool. Stripped shirts, waist coats and leggings were habiliments peculiar to men in the locality. However these types of clothes were replaced by trousers, skirts and jackets with clothing revolution. Due to the harsh weather conditions of the condinental climate, wool stockings are very common. The materials and motifs usd in them are based on those of the carpets and kilims, which are reflective of the inexpressible feelings. Embrodiries worn to the head were ornamented with different materials and they were preserved as dowries. One of the common handicrafts carried out in Van is uzerliks, which are considered to protect from the ill omen and which are made of üzerlik plant. Silver cuttleries are also prominent in Van; varios geometric shapes and motifs are embelished on them. In the past, another material used by the people was kettles made up of copper, which is also common today when people g oto the picnic. It was also determined that pottery continued to be carried out intensly in Bardakçi up till recently and ceramic ovens were ruined in the village.118 Weaving was carried out in the towns for meeting the requirements. Kilims woven in Muradiye under the title of 'emeni' are some what distinct from the other kilims made in Van province woodwork is also known to be carried out in Van's Bahçesaray and Çatak towns being based on the commercial purposes.