Particles Used in Conjunctions Found in the Tarama Dictionary

Abstract

ÖZET Edatlar, bulundukları cümlede kelimeleri çeşitli yönlerden etkileyen ve farklı işlevler üstlenen dil unsurlarıdır. Tek başlarına kullanıldıklarında bir anlam ifade etmeyen bu yapılar, genellikle yardımcı sözcükler olarak kabul edilir. Edatların bir türü olan çekim edatları, cümlede bir isimle birlikte kullanılır ve başkalık, benzerlik, yer-yön, zaman, sebep, beraberlik ve miktar gibi anlamlar katar. Çeşitli kökenlerden türeyebilen bu edatlar, dilin anlam zenginliğini artırarak cümledeki öğeler arasındaki ilişkileri düzenler. Bu edatların kullanımı, özellikle edebî metinlerde tür, dönem ve üslûba göre değişir. Şiirlerde soyut kavramları somutlaştırma, roman ve hikâyelerde ise karakter ilişkilerini güçlendirme amacıyla tercih edilir. Modern edebiyat, bu edatları dilin akıcılığını artırmak, anlam derinliğini ve bağları güçlendirmek için sade bir biçimde kullanır. Türk dilinde son çekim edatları üzerine yapılan bilimsel çalışmalar, bu yapıların anlam, bağlam ve gramer ilişkilerinin anlaşılması açısından büyük önem taşır. Necmettin Hacıeminoğlu, Muharrem Ergin, Zeynep Korkmaz, Kâmil Tiken gibi araştırmacılar son çekim edatlarının Türkçedeki cümle yapısındaki rolünü açıklamışlardır. Bu çalışmalar, çekim edatlarının anlam ve yapı üzerindeki katkılarını ortaya koyan önemli bir birikim unsurudur. Tarama Sözlüğü'nde Yer Alan Çekim Edatları adlı yüksek lisans tezi, Dehri Dilçin ve Ömer Asım Aksoy öncülüğü ve yönlendirmesiyle hazırlanan ve Türk Dil Kurumu tarafından 2019 yılında yayımlanan sekiz ciltlik Tarama Sözlüğü'nden faydalanılarak oluşturulmuştur. Çalışmanın ana hatları, sözlükte yer alan çekim edatları etrafında şekillendirilmiştir. Edatların tespitinde, Necmettin Hacıeminoğlu'nun Türk Dilinde Edatlar adlı eseri temel alınmıştır. Tarama Sözlüğü'nde yapılan incelemelere göre, en sık karşılaşılan çekim edatları arasında ile, için, içün, sonra, tâ, artuk gibi edatlar yer almaktadır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, tezin amacı, hedefleri ve kullanılan yöntem açıklanmıştır. Birinci bölümde, Tarama Sözlüğü'nün oluşum süreci ve tarihsel gelişimi ele alınmıştır. İkinci bölümde, edatlar ve araştırmacıların bu konudaki görüşleri tartışılmış, edatlar üzerine yapılan sınıflandırmalar ayrıntılı olarak incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise, Tarama Sözlüğü'nde yer alan çekim edatları tespit edilerek bu edatların kullanım sıklığı ve en çok kullanılanları gösterilmiştir.

ABSTRACT Prepositions are linguistic elements that affect the words they accompany in various ways and perform different functions in sentences. These structures, when used alone, do not convey meaning, and are generally considered as auxiliary words. Case prepositions, however, are used in conjunction with nouns in a sentence, adding meanings such as distinction, similarity, direction, time, cause, togetherness, and quantity. These prepositions, which can derive from various origins, enhance the semantic richness of the language and regulate the relationships between elements within a sentence. The use of these prepositions varies according to the genre, period, and style of literary works. In poetry, they are used to concretize abstract concepts, while in novels and stories, they strengthen character relationships. Modern literature uses these prepositions in a simple way to enhance the fluency of the language, while deepening meaning and reinforcing connections. Scientific studies on case prepositions in the Turkish language are of great importance in understanding the relationships between meaning, context, and grammar. Researchers such as Necmettin Hacıeminoğlu, Muharrem Ergin, Zeynep Korkmaz and Kâmil Tiken have explained the role of case prepositions in Turkish sentence structure. These studies provide significant insights into the contributions of case prepositions to meaning and structure. The master's thesis titled 'Case Prepositions in the Tarama Dictionary' was created using the eight-volume 'Survey Dictionary', prepared by Dehri Dilçin and Ömer Asım Aksoy and published by the Turkish Language Institution in 2019. The main focus of the study is the case prepositions found in the dictionary. The identification of these prepositions was based on Necmettin Hacıeminoğlu's work, Prepositions in Turkish. According to the analysis in the Survey Dictionary', the most frequently encountered case prepositions include ile, için, içün, sonra, tâ, and artuk. The study is divided into three sections. The introduction explains the thesis's objectives, goals, and methodology. The first section covers the formation process and historical development of the Survey Dictionary. The second section discusses prepositions and the views of Turkish linguists on them, along with the various classifications of these prepositions. The third section identifies the case prepositions found in the Survey Dictionary, showing their frequency of use and which prepositions are most commonly used.