Sermons in Arabic Literature: the Abbasid Period

Abstract

Öğüt ve nasihate muhtaç olan insanoğlu, bu ihtiyacını gidermek için çeşitli araçlara başvurmuştur. Bahse konu olan araçlardan biri de vaazlardır. Arap Edebiyatı tarihinde dönemlere göre vaazlara bakıldığı zaman, Cahiliye döneminde nasihat, vasiyet ve ahlakî öğütler göze çarpmaktadır. İslam'ın gelişiyle birlikte gerek Kur'ân'ın ayetleri gerekse Hz. Peygamberin hadisleri, teblîğ unsuru olarak birer öğüt görevini görmektedir. Hz. Peygamber ve sahabileri İslam'ı anlatmak ve yaymak için yaptıkları konuşma, karşılaştıkları soru ve sorunlara verdikleri cevap, birer vaaz sohbeti olarak değerlendirilmiştir. Hz. Ömer döneminde ilk defa vaaz amacıyla dinî kıssa anlatımına resmi izin çıkmış, sonraki dönemlerde vaaz amacıyla kıssa anlatanların sayıları giderek çoğalmıştır. Zamanla bu işi yapan vâizler, kıssacı unvanıyla meşhur olmuştur. Emeviler döneminde ilk kez maaşlı vâiz/kıssacı tayin edilmiş, Abbâsîler döneminde ise zühd ve tasavvufun etkisiyle de resmi ve gayri resmi vâizler artarak çoğalmıştır. Vaazların edebî yönüne vurgu yapılan ve sıkça kullanılan unsurlar ise, başta ayetler olmak üzere hadisler, kıssalar, sahabe sözleri, dualar ve şiirler olarak kayda geçmiştir. Abbâsîler döneminde her konuda telif edilen eserler arttığı gibi, vaaz ile ilgili eserler de artmıştır. Sadece bu dönemde Arapça olarak yazılan ve tespit edilen vaaz eserleri yüzü geçmiştir. Bunların seksene yakını günümüze ulaşmış olup bu çalışmada yer yer bunların bazılarına atıfta bulunulmuştur. Arap nesri içerisinde vaaz eserleri de yerini almış ve bunların çoğunun edebî sanatlarla bezendiği görülmüştür. Beyân, bedi' ve me'âni ilmiyle dolu vaaz eserleri tespit edilmiş, bu eserlerin edebî kurgusuna bakılmış ve eserlerde geçen vaazların çoğunda edebî kaygı güdüldüğü görülmüştür. Bundan dolayı vaaz eseri ve eserlerde geçen vaazlar birer edebî nesir türü olarak kabul etmek gerekir.

In need of advice and counsel, human beings have resorted to various means to fulfill this need. One of the tools in question is sermons. When the sermons are examined according to the periods in the history of Arabic Literature, advice, testament and moral advice stand out in the period of Jahiliyya. With the advent of Islam, both the verses of the Quran and the hadiths of the Prophet (PBUH) serve as an advice as an element of preaching. The speech of the Prophet and his friends in order to tell and spread Islam, the answer and solution they gave to the questions and problems they encountered were evaluated as sermons. During the time of Omar, official permission was given to narrate parable (kıssa) for preaching for the first time, and the number of people who told stories for preaching increased gradually in later periods. In time, the preachers who did this work became famous with the title of 'parable preachers (kıssacı)'. During the Umayyad period, a salaried parable preacher was appointed for the first time, and in the Abbasid period, official and unofficial preachers increased with the influence of asceticism and Sufism. Elements frequently used in sermons were recorded as hadiths, parables, companions' words, prayers and poems, especially verses. In the Abbasid period, copyrighted works in every subject increased, as did the number of sermons. Preaching works written and identified in Arabic only during this period have passed over a hundred. Nearly eighty of them have reached today and all of them are included in this study. Preaching works have also taken their place in Arab prose, and it has been seen that most of them were written with literary arts. Preaching works full of beyân, bedi'and me'âni were determined, the literary fiction of these works was examined, and it was seen that literary concern was motivated in most of the sermons in the works. For this reason, it is necessary to accept the preaching and the sermons in the works as literary prose types.