Gürcistan’ın Acara Bölgesi’nde Osmanlı Dönemi ve Sonrası Çantı Camiler Hakkında Genel Değerlendirme

Abstract

Kafkasya’nın güneyinde konumlanan Acara, Gürcistan’ın tarihsel bölgelerindendir. Anadolu ile Kafkasya arasında geçişi sağlayan Acara, bu stratejik konumuna bağlı olarak gelişen zengin kültür dokusu ile ön plana çıkmaktadır. Eski çağlardan itibaren yerleşim gören yöre Kolhis (M.Ö. 9-8.yy), Yunanlar (Helenler) (M.Ö. 7-6 yy), Pontuslar (M.Ö. 4. yy), Lazika (Eğrisi)-Roma (M.Ö. 1. yy) döneminde antik çağını yaşamıştır. Orta Çağ’da en parlak dönemini yaşamış, Bizans-Sasani (M.S. 6. yy), Selçuklu-Gürcü (11.yy), Osmanlı-Safevi (17.yy) ve Osmanlı-Rus (19.yy) gibi medeniyetlerin siyasi çekişmelerine sahne olmuştur. Yöre, Kapadokyalı Azize Nino ((4th century) tarafından Hıristiyanlığı, 16.yüzyılda Osmanlıların bölgeye gelişi ile İslam dinini benimsemiştir. Buna bağlı olarak, bölgede Türk-Gürcü-İslam kimliğinde cami mimarisi şekillenmiştir. Bu makalenin konusu Gürcistan (Acara) Bölgesi’nde Osmanlı Dönemi ve Sonrası Çantı Camiler Hakkında Genel Değerlendirme başlıklı araştırmadır. Makale içeriğini oluşturan ahşap camiler, 2018-2021 yılları arasında gerçekleştirdiğimiz arazi çalışmalarında tespit edilmiştir. Geleneksel camiler, Gürcistan’ın Acara Bölgesi’ne bağlı; Kobuleti, Helvaçauri, Şuahevi, Keda ve Hulo ilçe ve köylerindedir. Osmanlı dönemi arşiv kayıtları ve üzerindeki kitabe bilgilerine göre, 18-20. yüzyıl tarih aralığına tarihlenmektedir. Birçoğu Osmanlı dönemine, çok az kısmı ise, Çarlık ve Bolşevik döneme aittir. Camiler, eğimli topoğrafyada kurulu köy yerleşmelerinde bulunmaktadır. Mahalle ölçeğinde ele alınan camiler, ilk bakışta konut mimarisini andırmaktadır. Yapılar, genellikle eğimli arazilerde, kâgir bodrum kat üzerinde, iki katlı, geniş saçaklı, dört omuz kırma çatılı ve tümüyle ahşap çantı tekniği ile inşa edilmiştir. Camiler, plan ve mekân açısından birbiri ile uyumlu olup, çoğunlukla kareye yakın ve dikdörtgen plana sahiptir. Nadiren de olsa, karma plan mevcuttur. Sonuç olarak, Türk-Gürcü-İslam sanatında özgün değere sahip Acara camilerinin; coğrafi, tarihsel ve sosyo-kültürel açıdan yakınlığı bulunan, Türkiye’nin Doğu Karadeniz, Orta Karadeniz, Ahıska ve kısmen de Erzurum ile Ardahan camileri ile etkileşim içerisinde olduğu anlaşılmaktadır. Acara camileri, Karadeniz Bölgesi cami üslubunu Gürcistan coğrafyasında sürdürdüğü ve bölgede dönem özelliklerini koruyarak günümüze ulaşabilmiş çantı camilerdendir. Çalışma kapsamında, Sanat Tarihi literatürüne kazandırılan bu makalenin; Karadeniz havzası, Güney Kafkasya ve Osmanlı dönemi ahşap cami/mimari araştırmaları ve sanat tarihi bilimine de önemli veriler sunacağı ümidini taşımaktayız.