Islamic period gravestones in Mardin Sakip Sabanci City Museum and Dilek Sabanci Art Gallery

Abstract

Mezar mimarisinin şekillenmesinde insanların ve inanç sistemlerinin; ölüm kültürleri, ölümü algılama şekilleri ve ölen kişilere duydukları muhabbet etkili olmuştur. Toplumların ölüleri ile ilgi çok farklı uygulamaları olmuştur. Bazıları ölülerini yakarken, kimi denizin derinliklerine göndermiş, kimi erişilmez kuyulara atmış, kimileri de hayvanlara yem olarak vermiş ve parçalatmış, kimi de toprağa gömmüştür. Her toplum için bu uygulamalar tören biçiminde gerçekleştirilmiş ve ölüye saygı bu şekilde gösterilmiştir. Mezar geleneğinde defin olayı, belirlenen bir yerde çukur açılması, ölen kişinin toprağa gömülmesi veya bu belirlenen zemine bırakılarak üzerinin taş gibi farklı objelerle kapatılması şeklinde gerçekleştirilmiştir. Mezar denilen bu çukurun şekli ölünün sahip olduğu dine, toplum ve yaşam biçimine, kültürüne ve etnik kökenine göre farklı şekillerde olabilir. Mezar taşları, milletlerin kültür ve geleneklerini göstermesinin yanında şehirlerin ve yerleşim birimlerinde yaşayan insanların etnik tarihini ve ait oldukları toplumların geçmişleriyle bağlarını güçlendiren önemli eserlerdir. İslam dinin de içinde bulunduğu diğer ilahi dinlerin mensup olduğu tüm kültürlerde ölen kişinin belirlenen yerlerde toprağa gömülerek ortadan kaldırılması en tercih edilen yöntem olmuştur. İslam dinine göre gösterişli ve yerden yüksekliği fazla olan büyük mezarlar her ne kadar hoş karşılanmasa da zamanla din âlimlerinin ve ölen yakınlarının, devlet büyüklerinin mezarlarına hürmeten büyük ve gösterişli yapılmıştır. Mezar mimarisi İslamiyet'ten önceki inanç sistemi ile İslamiyet kabul edildikten sonra İslam inancının Anadolu'da ve Mezopotamya topraklarında yaşayan farklı kültür ve etnik kökene sahip bütün kadim kültürlerle etkileşime girmesi sonucunda yeni bir kimlik kazanmıştır Mardin Mezar Taşları; Türk, Kürt, Arap, Süryani gibi etnik kültürel farklılıkları olan milletlerle; ilahi dinler olan İslamiyet, Hıristiyanlık, Süryanilik gibi tek ilahlı dinlerin ve bu dinlere ait inanç sistemlerinin tarihsel süreç içerisinde bir arada harmanlandığı, sanat anlayışlarının ortak form ve süslemeyle hayat bulduğu kültür malzemeleridir. Mardin, bu çok kültürlülüğü bir arada tutmuş, harmanlamış hem sivil hem de dini mimaride özgün bir kimlik ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmaya konu olan 34 mezar taşının her birinin fotoğrafları çekilerek, ölçülendirme ve çizimleri yapılarak eserlerin üzerindeki Arapça, Farsça ve Osmanlıca metinler çözümlenerek günümüz Türkçesine tercüme edilmiş, tipoloji, yazı ve süsleme özellikleri incelenerek bu eserlerin sanat tarihi açısından teşkil ettikleri ehemmiyet saptanmıştır. Mezar taşlarının üzerinde bulunan bilgiler ışığında ölen kişilerin bir kısmının isimleri, ölüm tarihleri, soyu ve meslekleri ile ilgili bilgiler tespit edilip kayıt altına alınmış, ayrıca Türk ve bölge sanatındaki önemleri vurgulanmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler : Mardin, Müze, İslami, Mimari, Mezar taşı, Süsleme Sayfa Adedi : X+217 Tez Danışmanı : Dr. Öğr. Üyesi Mehmet KULAZ

The way that people and belief systems perceive death and their affection for the deceased have been influential in the shaping of tomb architecture. Societies have had very different practices regarding their dead. While some societies burnt their dead, some sent them to the depths of the sea, some threw them into inaccessible wells, some fed them to animals and had them cut to pieces, and some buried them in the ground. For every society, these practices were carried out in the form of ceremonies and respect for the dead was shown in this way. In the burial tradition, burial was carried out in the form of digging a pit in a designated place, burying the deceased in the ground, or leaving it on this determined ground and covering it with different objects such as stones. The shape of this pit, called a grave, can be different depending on the religion, society and lifestyle, culture, and ethnicity of the deceased. Gravestones are important artifacts that not only show the cultures and traditions of nations, but also strengthen the ethnic history of the people living in cities and settlements and their ties with the past of the societies they belong to. In all cultures that belong to divine religions, including Islam, it has been the most preferred method to bury the deceased in the ground in designated places. Although large tombs, which are flamboyant and high from the ground, are not welcomed according to the religion of Islam, over time they have been made large and ostentatious in homage to the tombs of religious scholars, deceased relatives, and statesmen. Tomb architecture gained a new identity as a result of the interaction of Islamic belief with all ancient cultures and ethnic origins living in Anatolia and Mesopotamia after the acceptance of Islam. Mardin Tombstones blended together different ethnic cultures such as Turks, Kurds, Arabs, Syriacs and divine monotheistic religions such as Islam, Christianity, Syriac. Together with this interaction and historical process, a new cultural understanding of art came to life with common forms and ornaments. Mardin has kept this multiculturalism together and blended it, creating a unique identity in both civil and religious architecture. Each of the 34 tombstones that are the subject of this study were photographed, dimensioned, and drawn, and the Arabic, Persian and Ottoman texts on the works were analyzed and translated into Turkish. In the light of the information found on the tombstones, the names, dates of death, genealogy, and occupations of people who died were determined and recorded, and their importance in Turkish and regional art was tried to be emphasized. Key Words : Mardin, Museum, İslamic, Architecture, Tombstone, Ornament Quantity of Page : X+217 Scientific Director : Dr. Lecturer Mehmet KULAZ