Kocabaş in the Ottoman Empire

Abstract

Osmanlı Devleti'nde kocabaşlar, özellikle Rumeli ve Anadolu'nun Hristiyan nüfusun yoğunlukta olduğu bölgelerde, Hristiyan cemaatlerin idarî ve malî temsilcileri olarak merkezi bir rol oynamışlardır. Bu yönetici mevkie devletin Millet Sistemi içerisindeki gayrimüslim reayanın yönetiminde kilit bir aracı kurum olarak işlev görmüştür. Kocabaşlara dair ilk bilgiler, 1571 tarihli mühimme defterlerinde yer almakta olup, Osmanlı taşra idaresinde önemli bir yer tuttukları anlaşılmaktadır. XVI. yüzyılın ikinci yarısında, kurumsal bir yapıdan ziyade daha çok kişisel ilişkilere ve yerleşik geleneklere dayalı bir yapının parçası olarak ortaya çıkan kocabaşlık, zamanla saray tarafından önemli görevlerle tevdi edilmiş olsa da, bu yetkiler Osmanlı Devleti'nin belirlediği sınırlar dâhilinde kalmıştır. XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nin gücünün zirvesinde olduğu dönemde sadakatle hizmet eden kocabaşlar, XIX. yüzyıldaki Tanzimat ve Islahat Fermanları ile birlikte ortaya çıkan merkeziyetçi eğilimlere karşı çıkarak yerel hâkimiyetlerini korumaya çalışmışlardır. Bu yüzyılda kocabaşılık önemli bir yere sahip olarak resmileştirilmiş; kocabaşların görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiş ve bu görevleri yerine getirmeleri karşılığında maaş ve mühür gibi resmiyet işareti addeden imtiyazlar verilmiştir. Ancak XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonraki merkeziyetçilik politikalarıyla birlikte İstanbul başta olmak üzere bazı bölgelerde kocabaşların yetkileri kısıtlanmış ve peyder pey kaldırılması gündeme getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kocabaş, Millet Sistemi, Tanzimat Fermanı, Osmanlı, Gayrimüslim Cemaat

In the Ottoman Empire, kocabaşlar played a central role as administrative and financial representatives of Christian communities, especially in regions of Rumelia and Anatolia where the Christian population was dense. This leadership position functioned as a key intermediary institution in managing the non-Muslim subjects within the state's Millet System. The earliest records about kocabaşlar appear in the important registers (mühimme defterleri) dated 1571, indicating their significant role in Ottoman provincial administration. In the second half of the 16th century, kocabaşlık emerged not as an institutionalized structure but rather as part of a system based on personal relationships and established traditions. Although the palace later entrusted kocabaşlar with important duties, these powers remained within the limits defined by the Ottoman state. During the 17th and 18th centuries, when the Ottoman Empire was at the height of its power, kocabaşlar served loyally; however, with the centralizing tendencies that arose following the Tanzimat and Islahat Edicts in the 19th century, they resisted and sought to maintain their local authority. In this century, kocabaşlık gained official recognition; their roles and authorities were reorganized, and they were granted privileges such as salaries and seals as symbols of their official status in exchange for fulfilling their duties. However, with the centralization policies after the second half of the 19th century, the powers of kocabaşlar were restricted in some regions, especially in Istanbul, and their gradual abolition was brought onto the agenda. Key Words: Kocabas, Millet System, Tanzimat Edict, Ottomon, Non-Müslim Community