Radyoaktivitenin Van Gölü Havzası Yüzey Sularında Jeokimyasal Dağılımını Belirleyerek Halk Sağlığı Açısından İncelenmesi

Abstract

Bu çalışma Van Gölü Havzasında yüksek oranda görülen mide ve barsak kanseri vakalarıyla doğal radyoaktivite arasındaki olası ilişkileri araştırma amacıyla yürütülmüştür. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü ve Ege Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü tarafından ortaklaşa yürütülen program çerçevesinde Van Gölü Havzasındaki egemen olan kayaç tipleri, doğal radyoaktivite ve radyoaktif elementlerin yüzey sularındaki dağılımı irdeleyen saha ve laborutuvar çalışmalarını kapsayan bir program yürütülmüştür. Doğal radyoaktivitenin sulardaki dağılımı doğrudan akarsu yatağını oluşturan kayaç tipleriyle ilişkili olduğundan saha çalışmalarında, öncelikle volkanik ve metamorfîk kayaçlar olmak üzere havzada mevcut kayaç tiplerinin jeolojilerinin, yapısal ilişkilerinin, mineralojik ve petrografik özelliklerinin doğal radyoaktiviteleriyle olan ilişkilerinin konması saha çalışmalarının ana hedefi olmuştur. Laboratuvar çalışmaları ise akarsulardan toplanan örneklerin başlıca U, toplam Ra izotopları ve toplam alfa aktivitelerini ortaya koyan analizleri kapsamaktadır. Van Gölü Havzası son derece karmaşık bir jeolojik yapıya sahiptir. Kayaç birimleri dört ayrı grup altında toplanılabilir. 1-Paleozoyik-Alt Mezozoyik yaşlı metamorfik kayaçlar (Bitlis Masifi). 2-Üst Kretase yaşlı ofiyolitik kayaçlar. 3- Kireç taşlarının egemen olduğu Oligo-Miyosen yaşlı çökel kayaçlar. 4- Pliyosen-Kuvaterner yaşlı volkanikler. Saha çalışmaları sırasında yürütülen yüzey gama ve doz hızı ölçümlerinde en yüksek değerler Bitlis Masifinin metamorfik kay açlarından (11-13 p-R/h doz hızı ve 136 cps yüzey-y) ve Genç Volkanitlerden elde edilmiştir (15 jj,R/h doz hızı ve 198 cps yüzey-y). Laboratuvar çalışmaları halk sağlı bakımından araştırmanın en önemli safhasını teşkil eder. Saha çalışmalarında yüksek değerler belirlenmiş olmakla birlikte su örneklerinin analizi sonucu örneklerde U konsantrasyonunun 0.29 to 8.57 ppb. arasında değiştiği görülmektedir. Yüzey sularında U konsantrasyonunun yer küre ortalamasının 10\"2 - 10\"1 ppb arasında değiştiği gözönüne alınırsa bu değerler yüksek görülmektedir. Ancak radyoaktivitenin Uluslar arası kuruluşlar tarafından belirlenen sınır değerleri aşmadığı görülmüştür. Yapılan petrografik incelemelerde yüksek yüzey-y ve doz hızı radyoaktivite değerleri sunan metamorfiklerin ve volkanik kayaçların yüksek oranda zirkon minerali içerdiği belirlenmiştir. Zirkon kristal yapısında U elementi barındırabilir. Zirkon mineralinin fiziksel ve kimyasal bozunmalara karşı çok yüksek dirence sahip olması nedeniyle ayrışmaya uğramadığı ve yüzey sularının büyük ölçüde çevre kayaçlardan kaynaklan bir bozulmaya maruz kalmadığı görülmektedir.