Osmanlı’da Adalet Mefhumunun Kökenleri

Abstract

Osmanlı siyaset düşüncesi adalet merkezli bir yapıya sahiptir. Bu düşüncede genel itibariyleüç şekilde tarif edilmiş olan adalet, öncelikle âlem tasavvuru bağlamında âlemin nizamı için birzorunluluk olarak anlaşılmıştır. Burada adalet, âlem tasavvurunun bir tezahürü olan külli, metafizikbir mefhumdur. İkinci olarak adalet, toplum ve devlet alanında ortaya çıkan problemleringiderilmesi, zulmün ve haksızlığın ortadan kaldırılması anlamında kullanılmıştır. Üçüncüolarak ise adalet, sultanın reayaya karşı insaflı davranması ve zulmetmemesi anlamını kazanmıştır.Bu tarifler dikkate alınarak bu makalede Osmanlı adalet mefhumunun kökenleri üzerindedurulmaktadır. Bu makalede Osmanlı adalet mefhumunun anlamını kazanmasında İslâmöncesi döneme ait Türk örf ve âdetlerinin, Türk-İslâm devletlerinin adalet anlayışının, KlasikŞark düşüncesinin, İslâm siyaset düşüncesinin ve Bizans adalet pratiklerinin tesiri tartışılmaktadır.Sonuç olarak Osmanlı toplumunun, yaşadığı coğrafyada hayat bulan adalet anlayışınınepistemolojik yönünü ve ameli felsefenin külli bir kaidesi olarak adalet mefhumunu bir mirasolarak devraldığı ve yaşadığı coğrafyanın kültürel kodlarını barındıran siyaset tecrübesinin deadalet mefhumunun teşekkülünde önemli bir yere sahip olduğu tespitini yapmak mümkündür.Diğer taraftan Osmanlı siyaset düşüncesinin, kadim medeniyetlerin mirası ve siyasi tecrübelerinmezcedilmesiyle oluşmuş özgün bir adalet teorisini ve pratiğini üretmiş olduğunu da söylemekmümkündür.