Kelam Sciences in Ottoman State After the Edict of Islahat

Abstract

Osmanlı Devleti'nde, Tanzimat ve Islahat Fermanlarının ilanından sonra siyasi, sosyal, dini, ekonomik açıdan değişimler ve bazı sıkıntılar daha fazla görülmeye başlanmıştır. Batılı ülkeler Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmışlardır. Batılı ülkelerin bu tavrı siyasi açıdan sorunlara sebep olmuştur. Gayri Müslimlere tanınan haklar ile onlar, ibadetlerini daha serbest bir şekilde yapmaya başlamışlardır. Bu durum Müslümanlar tarafından hoş karşılanmamıştır. Osmanlı Devleti'nin son döneminde ilmi çalışmaları ve alimlerin görüşlerini incelemek için devletin kuruluş yıllarından itibaren eğitim kurumları içerisinde büyük öneme sahip olan medreseleri dikkatli bir biçimde incelemek gerekir. Çünkü son dönem alimlerinin büyük çoğunluğu medreselerde eğitim almış kişilerdir. Dolayısıyla düşünce yapılarının oluşmasında medreseler etkili olmuştur. Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan yıkılışına kadar etkin olan bu eğitim kurumlarında okutulan eserlere bakılınca Eş'arilik mezhebinin Osmanlı medreselerinde etkili olan bir mezhep olduğu görülmektedir. Islahat Sonrası dönemde Anadoluda yaşamış olan İslam âlimleri arasında özellikle kelam ilminde yeniliğe gitmenin ihtiyacı hissedilmiştir. Zamanın şartları değiştikçe üzerinde durulan konular ve çağın ihtiyaçları da farklılık göstermiştir. Müteahhirin dönemi kelam ilmi o gün için artık yeterli görülmemekteydi. Zira bu kelam ilmi Yunan felsefesine, Yunan felsefesini yayan İslam filozoflarına, bazı filozofların felsefelerine, o zamanlar ortaya çıkan bidatçiler ile inkarcılara karşı ortaya konulmuştu. İslam dininin muhafızı konumunu üstlenen kelam ilminin ve kitaplarının ihtiyaca göre yenilenmesi gerekiyordu. Bu döneme 'Yeni İlmi Kelam' dönemi adı verilmiştir. Değişimin nasıl olacağı konusuda belirgin bir düşünce olmasa da bu konuda çalışmalar yapan ve önemli görüşler ortaya koyan alimler olmuştur. Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nin son döneminde yeni ilmi kelamın öncüleri olarak tanınan Abdullatif Harputî, İzmirli İsmail Hakkı, Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi ve o dönemde Anadolu'da yaşamış yenilik taraftarı olan Gümüşhanevî, Seyyid Bey, Babanzade Ahmed Naim, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Mustafa Sabri Efendi gibi mütefekkir alimlerin hayatları, eserleri ve kelami görüşlerine yer verilmiştir. Yaşadıkları dönemin fikri, dini özelliklerine değinilmiştir.After the Edict of the Tanzimat and Islahat in the Ottoman State, political, social, religious, economic changes and some problems started to be seen more. Western countries are involved in the internal affairs of the Ottoman State. This attitude of Western countries caused political problems. With the rights granted to non-Muslims, they began to worship more freely. This situation was not welcomed by Muslims. In order to examine scientific studies and the views of scholars in the last period of the Ottoman State, it is necessary to carefully examine the madrasahs that have had great importance within the educational institutions since the foundation years of the state. Because the vast majority of recent scholars are people who have been educated in madrasahs. Therefore, madrasahs were effective in the formation of thought structures. Considering the works taught in these educational institutions, which were effective from the foundation of the Ottoman Empire to its collapse, it is seen that the school of Eş'arilik is an effective sect in the Ottoman madrasahs. Among the Islamic scholars who lived in Anatolia in the Post-Islahat period, there was a need to innovate, especially in the science of theology. As the conditions of the time changed, the subjects and the needs of the age differed. The theoretical science of the period of the contractor was no longer considered sufficient for that day. Because this science of word was put forward against Greek philosophy, Islamic philosophers who spread the Greek philosophy, philosophies of some philosophers, bidaists and deniers who emerged at that time. The science and books, which assumed the position of the guardian of the Islamic religion, had to be renewed as needed. This period is called the 'New Scientific Kelam' period. Although there is no clear thought about how change will happen, there have been scholars who have worked on this issue and put forward important opinions. In this study, Abdullatif Harputî, İsmail Hakkı İzmirli, Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi that they was known as the pioneers of the new scientific word in the last period of the Ottoman Empire and Gümüşhanevî, Seyyid Bey, Babanzade Ahmed Naim, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Mustafa The lives, works and theories of the scholars like Sabri Efendi were included. The idea and religious characteristics of the period they lived in were mentioned.