Nazirelere Göre Misâlî Divanı’nda Nesîmî Etkisi

Abstract

Divan edebiyatında nazire yazma geleneği oldukça yaygındır. Derleyeni bilinen ya da bilinmeyen pek çok nazire mecmuası bunun en büyük kanıtlarından biridir. Öyle ki bazı araştırmacılar divan edebiyatını nazire edebiyatıolarak vasıflandırmışlardır. Hayatına dair bilinenler rivayetlerden öteye gitmeyen XVI. asır divan şairi Misâlî Hurufiliğiyle meşhur olan ve bu düşünceyi/inancı şiirlerinde yaygın bir biçimde işleyen şairlerden biridir. Oldukça hacimli bir Divan’a sahip olan Misâlî’nin pek çok gazeli Nesîmî’nin gazellerine nazire olarak yazılmıştır. Nesîmî’nin gerek nazire mecmualarında gerek diğer şiir mecmualarında ve cönklerde oldukça sık rastlanan bir şair olduğu malumdur. Onun divan şairleri üzerinde ne kadar büyük bir etkisi olduğunu anlamak için yalnızca Edirneli Nazmî’nin XVI. yüzyılda derlediği nazire mecmuası Mecma’un-nezair’i incelemek bile yeterlidir. Bununla beraber Nesîmî’nin Misâlî, Muhîtî ve Arşî gibi Hurufi şairler üzerinde daha yoğun bir etkisi bulunmaktadır. Diğer divan şairleri Nesîmî’nin çoğunlukla âşıkâne gazellerini tanzir ederken Hurufi şairler çoğunlukla onun Hurufilik düşüncesini konu aldığı gazellerini tanzir etmişlerdir. Söz konusu nazireler ise genellikle şairlik iddiasıyla ya da Nesîmî’yi geçme hevesiyle değil Hurufilik akidesini insanlara anlatma amacıyla kaleme alınmıştır. Bundan dolayı hem iyi bir şair hem de bir Hurufi büyüğü olan Nesîmî’nin eserleri oldukça fazla sayıda ve çoğunlukla Hurufilik bağlamında tanzir edilmiştir. Bu çalışmada XVI. asır divan şairi Hurufi Misâlî’nin XIV-XV. asır divan şairi Nesîmî’nin gazellerine yazdığı nazireler tespit edilecek ve bu nazirelerin niteliğine dair gerek gazel gerek beyit düzeyinde mukayeseli bir inceleme yapılacaktır. Amacımız Nesîmî’nin Misâlî üzerinde ne kadar etkili olduğunu ortaya koymak, Misâlî’nin Nesîmî’yi tanzir ettiği gazellerinin sanatsal düzeyini tespit etmek ve söz konusu eserlerin içeriğine ve yazılış amacına dair bazı sonuçlara ulaşmaktır.