Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi

Abstract

Bu çalışmanın amacı Türkçede farklı bağlamlarda sıkça kullanılan fakat psikoloji alan yazınında yeterince incelenmemiş ayıp kavramının çocukluk döneminde nasıl kavramsallaştırıldığını keşifsel olarak incelemektir. Bu amaçla ayıp kavramının Turiel’in (1983) Sosyal Alan Kuramı çerçevesinde hangi sosyal alan bağlamında daha fazla tanımlandığı ve hangi duygularla ilişkili olduğu ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın örneklemini Türkiye’nin farklı bölgelerinde yaşayan 7 ile 15 yaş aralığındaki (Ort= 10.12, SS= 1.55) 63 kadın ve 62 erkek olmak üzere toplam 125 çocuk oluşturmaktadır. Çocuklarla yapılan görüşmelerde açık uçlu sorulan sorulardan elde edilen bulgulara göre çocukların ayıp kavramını hem ahlaki hem de uzlaşımsal alanlarda değerlendirdikleri; bu değerlendirmeleri daha çok ‘zarar verme /zarardan kaçınma’ ve ‘erdemli olmayan davranışlar’ ile ‘toplumsal kuralların ihlal edilmesi’ ve ‘cinsel ihlaller ve çıplaklık’ üzerinden ifade ettikleri görülmektedir. Ayıp olarak değerlendirilen durum ve davranışlara ahlaki alanda daha çok öfke ve utanç duygularının, uzlaşımsal alanda ise daha çok tiksinme duygusunun eşlik ettiği görülmektedir. Sonuçlar bir bütün olarak değerlendirildiğinde, çocuklar için ayıp kavramının yazılı olmayan kurallar gibi işleyen, kişilerarası ilişkileri ve sosyal düzeni sürdürmeye yarayan; öfke, utanç, suçluluk ve tiksinme gibi duygularla yakından ilişkili bir kavram olduğu görülmektedir.