The Geomorphology of Mount Tendürek (ağrı-Van) and It's Environment

Abstract

Arap Plakası'nın Anadolu'yu kuzeye doğru sıkıştırmasıyla oluşan kırık (fay) hatlar üzerinde bir dizi volkan bulunmaktadır. Bu tektonik hatların en önemlilerinden biri Bitlis Masifi'nin kuzeyinden ve Van Gölü'nün kuzeybatısından başlayıp kuzeydoğuya doğru uzanan hattır. Bu hat üzerinde kuzeydoğuya doğru Nemrut (2935 m), Süphan (4058 m), Tendürek (3533 m) ve Ağrı (5137 m) geniş alana yayılmış Kuvaterner volkanları olarak ardalanırlar. Bu tektonik hatları takip eden magmatizma ile oluşan Tendürek Dağı en genç volkanik dağlardan biridir. Araştırma konusunu oluşturan Tendürek Dağı, akıcı bazalt lavlarla çevresinde geniş bir bazalt platosu oluşturmuştur. Dağı oluşturan batı ve doğu Tendürek konileri bu bazalt platosunun üzerinde yükselmektedir. Dağın kuzeyinde K-G yönü ile karakterize edilen sıkışma tektonik rejimine bağlı olarak bir açılma çatlağı gelişmiş ve kuzeye doğru oluşmaya devam etmektedir. Dağın morfolojisi de bu yönelime bağlı olarak K-G yönlü uzanan elips bir şekle sahiptir. Doğu Anadolu Bölgesi'nde Kuvaterner döneminde oluşmaya başlayıp, kayıtlara göre tarihsel çağlarda da gaz püskürmüş olan Tendürek Dağı, Van Gölü'nün kuzeydoğusunda Van ile Ağrı il sınırları içerisinde bulunmaktadır. Tendürek Dağı ve ilişkili lavlar beş evrede püskürmüş olup, düşük viskoziteli bazaltik bir yapıya sahiptir. Lavların kimyasal yapısı ve erüpsiyonun sakin olması çift konili Tendürek Dağı'nın morfolojik olarak tipik bir kalkan volkanı formu kazanmasını sağlamıştır. Bu volkanik komplekste merkezi püskürmelerle oluşan Büyük ve Küçük Tendürek konileri ve kraterleriyle polijenik volkanizma; Tendürek Dağı çevresindeki fissür çıkış hatlarına bağlı oluşan skorya konileri, lokal lav çıkış alanları, volkanik domlar, sıçrıntı konileri ve hornitolar çalışma alanındaki monojenik volkanizmanın en belirgin jeomorfolojik oluşumlarıdır. Anahtar Kelimeler: Tendürek Dağı, Jeomorfoloji, Volkanizma, Kalkan Volkan, Stratovolkan, Monojenik VolkanizmaThere are a series of volcanoes on the broken (fault) lines formed by the compression of the Arabian plate towards the north of Anatolia. One of the most important of these tectonic lines is the line starting from the north of the Bitlis massif and northwest of Lake Van and extending towards the northeast. Nemrut (2935 m), Süphan (4058 m), Tendürek (3533 m) and Ağrı (5137 m) alternate to the northeast on this line as widely spread Quaternary volcanoes. Tendürek Mountain, formed by magmatism following these tectonic lines, is one of the youngest volcanic mountains. Tendürek Mountain, which is the subject of the research, has formed a large basalt plateau around it with flowing basalt lavas. The western and eastern Tendürek cones forming the mountain rise above this basalt plateau. Depending on the compressional tectonic regime characterized by the N-S direction in the north of the mountain, an opening crack has developed and continues to form towards the north. Depending on this orientation, the morphology of the mountain has an elliptical shape extending in N-S directions. Tendürek Mountain, which started to form in the Eastern Anatolia region during the Quaternary period and erupted with gas in historical times according to the records, is located within the borders of Van and Ağrı provinces in the northeast of Van Lake. Mount Tendürek and associated lavas erupted in five phases and have a low-viscosity basaltic feature. The chemical structure of the lavas and the calmness of the eruption enabled the biconical Tendürek Mountain to acquire a morphologically typical shield volcano form. Polygenic volcanism with Big and Small Tendürek cones and craters formed by central eruptions in this volcanic complex; scoria cones, local lava outflow areas, volcanic domes, spatter cones and hornitos formed due to fissure eruptions around Tendürek Mountain are the most prominent geomorphological formations of monogenic volcanism in the study area. Key Words: Mount Tendürek, Geomorphology, Volcanism, Shield Volcano, Stratovolcano, Monogenic Volcanism