Van Gölü Havzasında Geleneksel Ayakkabıcılık: Reşik ve Harik (Herik)

Abstract

Geleneksel zanaatlar arasında önemli bir yeri olan ayakkabıcılığın geçmişi oldukça eski tarihlere dayanmaktadır. Önceleri ayakları koruma amacı taşıyan ayakkabı üretiminde giderek estetik kaygılar da ortaya çıkmaya başlamıştır. Günlük yaşamda kullanılan ürünlere yansımış birikim ve deneylerin, taşıdıkları tarihsel değerler ve kültürde süreklilik sağlayan özelliklerinden yola çıkarak, ayakkabının bir tür kültürel belge olma özelliği taşıdığını, böylece içinde oluştuğu toplumun ve ortamın maddi izlerini ve manevi dillerini yansıtmaktadır. Ayakkabılar coğrafi koşullar, iklim şartları ve sosyal statüye bağlı olarak çarık, bot, çizme, mest, sandalet, çedik, takunya, potin gibi farklı adlarla anılmışlardır. Çok eski bir tarihe sahip olan ayakkabıcılık, Anadolu kültüründe de köklü ve zengin bir geleneğe sahiptir ve geleneksel ayakkabılar edik, başmak, çarık, yemeni gibi adlarla tanınmaktadır. Kısmen de olsa günümüze taşınan bu ayakkabılar, Anadolu insanının pratik zekâsını ve estetik anlayışını bugüne aktaran el sanatları ürünleridir. Ancak, geleneksel el sanatları ve zanaatların pek çoğunda olduğu gibi ayakkabıcılık da modern ihtiyaç ve teknoloji karşısında yenik düşmüş ve kaybolmaya yüz tutmuştur. Bugün artık nadir olarak bazı bölgelerde ve turistik amaçlı olarak üretilmektedir. Geleneksel ayakkabıcılığın zengin örneklerinin görüldüğü yörelerden biri Van Gölü Havzası'dır. Havzada; Van ilinde yapılan örnekler reşik, Bitlis'te karşılaşılan örnekler ise harik (herık) olarak adlandırılmaktadır. Bu makalede, yeterli araştırmaya konu olmayan Van Gölü Havzası ayakkabı örnekleri, alan taraması metoduyla ortaya konulmaya çalışılmıştır