Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Salâmân U Absâl Mesnevisi

Abstract

Hiçbir metin kendinden önce yazılmış metinlerden tam olarak bağımsız değildir. Her yazar, önceki metinlerden bazı parçaları yeni bir görüş ve anlayış ekseninde bir araya getirerek kendi metnini inşa etmiş olur. Dolayısıyla yazılan her eser eski olanı kendi içinde barındırırken metinlerarası bir özellik taşır. Metinlerarasılık, açık ve kapalı yöntemler şeklinde temayüz eder. Alıntı ve göndergeler açık; anıştırma ve aşırma ise daha ziyade kapalı metinlerarası ilişki biçimleridir. Metinlerarası ilişkiler her ne kadar postmodern edebiyatla anılsa da her metnin önceki metinlerle bir paylaşım içerisinde olduğu gerçeği eski ve klasik metinlerin de metinlerarası görünümler yönünden oldukça zengin olduğunu ortaya koyar. Klasik edebiyatımızda belirli bir olay üzerine tesis edilmiş hikâyelerden oluşan mesneviler, metinlerarasılık görünümleri açısından dikkate değer bir muhtevaya sahiptirler. Mesneviler; ayet ve hadis iktibasları, Klasik Osmanlı ve İran yapıtlarından alıntılar, daha önce işlenmiş konuların yeni bir düzlemde tekrardan işlenmesine dayalı gizli alıntılamalar, tarihi-efsanevi kişiliklere ve unsurlara yönelik göndergeler, açık ve kapalı anıştırmalar açısından zengin bir görünüm sergilerler. 16. asır divan şairlerinden Lâmi‘î Çelebi’nin Salâmân u Absâl adlı alegorik mesnevisi bu bağlamda incelemeye değer bir içerik arz eder. Eserde metinlerarasılık yöntemlerinden alıntı, gizli alıntı, gönderge, açık ve örtük anıştırmaların çeşitliliği yoğun anlam katmanlarının ortaya çıkmasını sağlar.