Old Van Urban Fabric in Historical Visual Sources

Abstract

Eski Van Şehri, Doğu Anadolu bölgesinde, ticaret yolları üzerinde bulunan önemli bir yerleşim yeridir. Bulunduğu coğrafi konumundan dolayı birçok kez el değiştirerek farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Eski Van Şehri'ne hâkim olan her uygarlık başta dini eserler olmak üzere idari, eğitim, sivil, sosyal, askeri ve ticaret yapıları inşa etmiştir. Şehrin gelişiminde çok büyük rolü olan Osmanlı Devleti, 16. yüzyılın ortalarından itibaren hüküm sürmüştür. Osmanlı Devleti'ndeki siyasi, ekonomik ve kültürel gelişmeler Eski Van Şehri'nin de gelişmesini ve dönemin şehir anlayışına ayak uydurmasını sağlamıştır. Kent eski çağlardan itibaren yerleşime açılmış olsa da gelişiminin büyük bir bölümü Osmanlı dönemine aittir. Osmanlı hâkimiyetinden önce Selçuklu çağı mimarisinin yansımaları görülmektedir. Eski Van Şehri'nin doğu, batı ve güneyi çift sıra surlarla, kuzeyi ise Van Kalesi'nin üzerinde bulunduğu sarp kayalıklar ile çevrelenmiştir. Kalede Urartu Krallığı'na ait kaya mezarları, sur duvarlarının bazı kısımları ve burç kalıntıları günümüze kadar ulaşabilmiştir. Şehrin merkezi konumdaki Ulu Cami ve Kızıl Minareli Cami'nin, malzeme ve yapım tekniği özellikleri bakımından Osmanlı hâkimiyetinden önce inşa edildikleri anlaşılmaktadır. Günümüze sağlam bir şekilde ulaşan Hüsrev Paşa Külliyesi ve Kaya Çelebi Camisi, Osmanlı mimari anlayışını yansıtmaktadır. Ayrıca han, hamam, medrese, imaret, ambar, askeri kışla, kilise, şapel gibi yapılar da şehir bünyesindeki yerini almıştır. Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle oluşan yıkıcı sonuçlar Van kentindeki düzenin tamamen değişmesine neden olmuştur. Eski yerleşim alanında yaşam sona ermiş ve şehir kaderine terk edilmiştir. Günümüzde Eski Van Şehri olarak bilinen alanda kalenin bazı bölümleri ve şehir alanı içerisinde bulunan bazı yapılar dışında tamamen yıkılmış vaziyettedir. Günümüzde büyük bölümü yıkılmış olan Eski Van Şehri'nin yıkılmadan ve terk edilmeden önceki mevcut durumu sadece görseller aracılığıyla incelenebilmektedir. Birinci Dünya Savaşı'ndan önce yaşamın sürdüğü kent, birçok seyyah, arkeolog, tarihçi, coğrafyacı, araştırmacı ve misyoner tarafından ziyaret edilmiştir. Bu nedenle görsel olarak değerlendirilebilecek ve tarihsel nitelik taşıyan kaynaklardan elde edilecek verilere göre kentin mimari dokusu ele alınmış ve bu çalışmanın konusu olmuştur. Yapılan ziyaretler neticesinde gezginlerin bölgedeki izlenimleri, kaleme aldıkları kaynaklar ve görseller eşliğinde kentin savaş öncesindeki durumu değerlendirilmiştir.Old Van City is an important settlement in the Eastern Anatolia region, located on trade routes. Due to its geographical location, it has changed hands many times and hosted different civilisations. Each civilisation that dominated the Old City of Van built administrative, educational, civil, social, military and commercial structures, especially religious works. The Ottoman Empire, which played a major role in the development of the city, ruled from the mid-16th century onwards. Political, economic and cultural developments in the Ottoman Empire enabled the Old City of Van to develop and keep pace with the urban understanding of the period. Although the city has been inhabited since ancient times, most of its development belongs to the Ottoman period. Before the Ottoman rule, reflections of the Seljuk era architecture can be seen. The Old City of Van was surrounded by a double row of fortifications on the east, west and south sides, and on the north side by the steep cliffs on which Van Castle stands. Rock tombs belonging to the Urartu Kingdom, some parts of the city walls and the remains of bastions have survived to the present day. It is understood that the Great Mosque and the Red Minaret Mosque in the centre of the city were built before the Ottoman rule in terms of their materials and construction techniques. Hüsrev Pasha Complex and Kaya Çelebi Mosque, which have survived to the present day, reflect the Ottoman architectural understanding. In addition, buildings such as inns, baths, madrasahs, imaret, warehouses, military barracks, churches and chapels also took their place in the city. The devastating consequences of the outbreak of the First World War led to a complete change of order in the city of Van. Life in the old settlement area came to an end and the city was abandoned to its fate. Today, the area known as Old Van City is completely destroyed except for some parts of the castle and some buildings in the city area. Today, most of the Old Van City has been demolished, and its current condition before it was destroyed and abandoned can only be analysed through visuals. The city, where life continued before the First World War, was visited by many travellers, archaeologists, historians, geographers, researchers and missionaries. For this reason, the architectural texture of the city was discussed according to the data to be obtained from sources that can be evaluated visually and have historical qualities and became the subject of this study. As a result of the visits, the impressions of the travellers in the region, the sources they wrote and the pre-war situation of the city were evaluated with the visuals.