Eskiçağda Dinsel ve İdeolojik Söylemlerin Anıtsal Kaya Yontularında Görselleşmesi

Abstract

Tarihsel süreç içerisinde sayısız tanımlamalarla karşımıza çıkan sanatın, insanın toplumsal yaşamı ile var olduğu düşünülür. Toplumsal yaşamı oluşturan tüm oluşumlar, yapılar ve değerler ile sanat olgusu, yoğun bir ilişki ve etkileşim içerisinde olmuştur. Kuşkusuz bu oluşumlardan bir olan ideoloji de toplumsal bir yapının ürünü olarak ortaya çıkmıştır. İdeolojik yapılanmalar her çağda etkin olmuş ve bu gücü de çoğu zaman bireylerin, iktidarların, liderlerin ihtiraslarından almıştır. Geçmiş dönemlere ait kalıntıların incelenmesi, bu yapılanmaların en eski çağlarda da kendilerine en çok sanatsal faaliyetlerde yer bulduğunu göstermektedir. Sanat eserleri geçmişten günümüze, estetik haz işlevinin dışında, ideolojilerin ve yönetimlerin propagandasını yapmak gibi amaçlara hizmet etmiştir. Kuşkusuz egemen ideolojinin propagandasını yapmak, sanatın yaygın kabul gören işlevlerinden biridir. Sanat, özellikle de heykel, bu işlevi nedeniyle, birçok dönemde politik erk tarafından kendi iktidarını pekiştirmek amacıyla desteklenmiştir. Yani, heykel bu arenada sırtından en çok geçinilen alan olmuştur. O, hâkim güçlerin en çok barındığı ve korunduğu alanları temsil etmiştir. Tarihin hemen her döneminde mevcut erk ve iktidarların, inançlarının veya ideolojik düşüncelerinin yayılıp kabul ettirilmesi sürecinde, anıtsal uygulamalar görkemli bir yöntem olarak tercih edilmiştir. Anıtsal heykeller, dönemin şartlarıyla ve ekonomisiyle bağlantılı olarak dünyanın çeşitli bölgelerinde ve kültürlerinde genişleyen kullanım alanları, artan hedef kitle, değişen sosyo-ekonomik düzenler ve ideolojiler doğrultusunda mesajlar yüklenerek uygulanmıştır. Çalışmanın inceleme alanını oluşturan büyük boyutlu kaya yontu heykeller; Hitit, Asur, Babil, Miken, Mısır, Pers, Helen, Roma, medeniyetlerinde olduğu gibi, sonralarındaki birçok medeniyette de görülmektedir. Bahsi geçen bu medeniyetlerde figüratif tasvirler ve mitolojik varlıkların betimlendiği büyük boyutlu eser bırakma kaygısı açıkça gözlemlenmektedir. Bu durum, söz konusu dönemlerde, mevcut erkin korunması için, sanat üretimini gerekli gören yönetimleri açıkça gözler önüne sermektedir. Bu çalışmada; Anadolu, Mezopotamya, Mısır ve Uzak Doğu coğrafyalarındaki büyük medeniyetlerin, egemen yönetimleri tarafından özellikle çevreye hakim noktalara konumlandırılmış büyük boyutlu yontu ve rölyeflerin, dini ve ideolojik birer araç olarak nasıl kullanıldığı incelenmektedir