Nemrut Kalderasının Mineralojik-petrografik Karakteristikleri ve Tektonizma-volkanizma İlişkilerinin İncelenmesi

Abstract

Bölgesel sıkışmalı-gerilmeli tektono-volkanik rejim ürünü kaldera sistemlerinden birisi olan Nemrut Stratovolkanı, Doğu Anadolu'da kuzey-güney yönlü açılmayla başlayan, volkanizma sürecinin karakteristik en genç üyesidir. Nemrut Stratovolkanı, Bitlis ili Tatvan ilçesinin 15 km kuzey batısında yer almakta olup kaldera taban alanı yaklaşık 36 km2 dir. Kaldera öncesi evre yaklaşık kuzey-güney yönlü çatlaklardan, ikincil çıkış noktalarından ve Stratovolkana ait ana bacadan yer yüzüne ulaşan lavlar ve piroklastik türevler ile temsil edilmektedir. Kaldera öncesi evrede meydana gelen volkanik ürünler K-G, KD-6B, KB-SD yönlü açılma çatlakları ve KD-GB doğrultulu sol yönlü, KB-SD doğrultulu sağ yönlü doğrultu atımlı faylara bağlı olarak yüzeylemişlerdir. Kaldera öncesi evrenin ilk ürünleri Bitlis Vadisi içerisindeki bazaltik lav ve trakitik ignimbirit akıntısı ile Kaldera kuzeybatısında yüzeylenen trakitik ve bazaltik lav çıkışları olarak ayırtlanmıştır. Bazaltik lavlar Bitlis Vadisi'ni tamamen doldurmuş ve Baykan ilçesine kadar ulaşmıştır. Nemrut Volkanizmasına ait ilk bazaltik lavlar (effüzif) düşük enerjilidir. Lav akıntılarında 25-30 m. kalınlığa ulaşan blok yapısı 'Hawaii T/p' volkanizmalara özgü Aa tipi lavları karakterize etmektedir. Trakitik ignimbiritik akış ise yüksek enerjili patlamalar (eksplozif) sonucu oluşmuştur. Kaldera kuzeybatısında yüzeylenen trakitik lav çıkışları orta enerjili (ekstrüzif), bazaltik lav çıkışları ise blok yapısı gösterir. Büyük miktarlarda volkanik malzeme püskürten Nemrut Volkanı, daha sonraki evrede koni oluşum aşamasını tamamlayarak yeni bir sürece girmiştir. Yaklaşık 800 metrelik bir kısmın içe çöktüğü tahmin edilmektedir. Jeolojik süreç içinde Stratovolkanın bir süre suskunluk dönemi geçirdiği daha sonra tekrar aktivitesini sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Bu süreç esnasında lav ve piroklastik ürünler gelişmiştir. Kaldera oluşumunu takiben eden evrede krater gölü ile magma etkileşimi ürünü 'hidrovolkanik püskürmeler1 meydana gelmiştir. Bol gaz boşluklu vitrofir riyolit lav çıkışları, piroklastik yayılım oluşumları bu sürece ait volkanik ürünlerdir. Kaldera kuzeyinde yer alan Nemrut Kırığına bağlı volkanik etkinlik devam etmiş ve parazitik bir koni oluşmuştur. Daha sonra koni üzerindeki küçük ölçekli göçük küçük bir krater şeklinde gelişmiştir. Bu püskürmenin ardından vitrofir riyolit lavlar çıkış yaparak parazitik koni gelişimini tamamlamıştır. Açılma çatlağı üzerinde ve parazitik koni çevresinde bilinen en son lav akışları meydana gelmiştir. Bu lavlar düşük enerjili' (effüzif) Aa tipi lav akışlarıdır. Patlama daha çok 'Fissiir Tip' volkanik etkinlik olarak gözlenir. Stratovolkana ait tüm lavlarda porfirik doku yaygındır. Sanidin asit karakterli tüm lavlarda değişmez mineraldir. Olivin fenokristalleri bazaltik kayaçlarda, klinopiroksenler bazaltik ve trakiandezitik kayaçlarda, amfibol ve biyotit mineralleri ise trakitik ve riyolitik kayaçlarda yaygın olarak gözlenmektedir. Kaldera duvarlarında yer alan trakit karakterli lavlarda ise yaygın olarak kuvars mineralleri gözlenmektedir.