The Treaditional Dyeing Process of Yarns Used in Van Kilims With Herbal-Dye Stuffs and Their Color Tests.

Abstract

Van ili ve çevresi , boya eldesinde kullanılabilecek çok zengin bitki floryasına sahiptir. Yörede doğal boyamacılık yaklaşık 50-60 yıl önce terkedilmiş, ağırlıklı olarak sentetik boyalar kullanılmaya başlamıştır. Yörede boya bitkileri ve doğal boyamacılıkla ilgili ciddi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Van ili ve çevresinde, yün ipliklerini boyamada kullanılan bitkiler yöre halkına sorularak, konuyla ilgili kaynaklardan yola çıkılarak tespit edilmiştir. Yörede boya eldesinde kullanılan bitkilere bakıldığında, diğer yörelerde boyama için kullanılan bitkilerden pek farklı olmadığı, sadece yöreye özgü bazı bitkilerinde boyamada kullanıldığı görülmüştür. Yörede elli yaşın altındaki kişilerin ne bitkileri nede boyama yöntemlerini bilmedikleri anlaşılmaktadır.Bu çalışmanın, bundan sonra yörede boyamacılıkla ilgili yapılacak çalışmalara ışık tutması, gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir yer teşkil etmesi umulmaktadır. Yörede boya eldesinde kullanılabilecek pek çok bitki bulunmasına karşın, yapılan tez çalışması kapsamında kullanılan bitkisel boyarmaddeler; Adaçayı(Salvia sp), Akasya( Robinra pseudoocacia), Aksöğüt(Salix alba L.), Ceviz(Juglans regia L.), Çivit otu(İsatis tinctoria L.) Havacıva Otu( Alkanna tinctoria), Ihlamur(Tilia cordata), Isırgan otu(Urtica dioica),Işgın (Rheum Ribes L.), Kadın tuzluğu-Karamuk (Berberis vulgaris L.), Kekik (thymus sp.), Kökboya (Rubia tinctorum L.), Mazı(Quercus cerris L. -Q. infectoria), Mürver (Sambacus nigra L.), Meşe Palamudu( Quercus aegilop L.), Nane (Mentha sp.), Nar (Punica granatum L.), Papatya (Anthemis tinctoria L.), Reyhan(Ocimum basilicum L.).Bu tez çalşıması, hangi amaçla olursa olsun, boya bitkileriyle ilgilenen herkese ve yörede yaşayan halka yol göstermesi düşünülerek yapılmıştır. Bu çalışmayla yöre halkının geçmişte yapmış olduğu ve günümüzde az da olsa devam ettirmeye çalıştığı doğal boyammacılığın, mordanlama yöntemlerinin, boya reçetelerinin tespit edilerek halka aktarılması amaçlanmıştır.Çalışma iki bölümden oluşmaktadır.Birinci bölümde; Van ilinin coğrafi konumu ve tarihçesi anlatılmış, yörede kilimciliğin gelişim süreci, yöre kilimlerinde kullanılan malzemeler ve bu kilimlerin teknik, desen ve renk özelliklerine yer verilmiş, yöre halkı tarafından boyamada kullanılan boya bitkileri, mordanlar ve 50 adet boya reçetesi anlatılmıştır. Ayrıca yörede yetişen 34 tane boya bitkisinin botonik yapısı, yetişme oprtamı, boyamacılıkta kullanılan kısımları ve farklı mordanlarla verdiği renkler tanıtılmıştır.İkinci bölümde ; yörenin bitki örtüsünde yetişen 19 tane boya bitkisi ile yün iplikleri üzerinde yapılan 108 renk denemesine yer verilmiştir.

Van province and its environment has many plant floras that can be used in making dye. İnstead of naturel dyeing, which was abondoned about 50-60 yars ago, synthetic dyes have been begun to be used in this region. A serious research on dye plants and natural dyeing has not been done in the region to the present. In Van province and its environment, plants used in dyeing the woole yarns have been established by being asked to the region folk and by referring to the available resources. Seeing to the plants used in making dye in the region , we see that these plants have no difference from plants used for dyeing in other regions and only some plants pertaining to the region are used in dyeing. It is seen that people under 50 age in the region have known neither plants nor the methods of dyeing.It is thought that this study will shed light on later studies regarding dyeing in the region. In spite of the fact there is no enough plant which will be able to be used for making dye in the region, plantal dyestuffs in the context of the thesis are as follows;Sage(Salvia sp), Acacia( Robinra pseudoocacia), White willow(Salix alba L.), Walnut(Juglans regia L.), Anil(İsatis tinctoria L.) Alkanna plant( Alkanna tinctoria), Linden(Tilia cordata), Nettle(Urtica dioica),Işgın (Rheum Ribes L.), Corn cockle(Berberis vulgaris L.), Thyme(thymus sp.), Madder (Rubia tinctorum L.), Arborvitae(Quercus cerris L. -Q. infectoria), Pitch ball(Sambacus nigra L.), Acorn( Quercus aegilop L.), Peppermint (Mentha sp.), Pomegranate (Punica granatum L.), Chamomile(Anthemis tinctoria L.), Basil(Ocimum basilicum L.).The main purpose of this thesis is to present mordanting techniques, dye preciriptions, natural dyeing used by the people of the region.The thesis consists of two chapters.In the first chapter, geographic position of Van province and its history is pictured and then the development process of kilim-makers, materials used in these kilims and technical, pattern and color specifications of these kilims are explained, dye plants, mordants and 50 dyestuff prescriptions used in dyeing by the people of the region are presented. Besides, botonic structure, growing environment, parts used in dyeing and colors with different mordants of 34 dye plants that grow in the region are explained.In the second chapter, 108 colr trials made on woolen yarns and 19 dye plants that grow in the region are presented.