Eleştirmen ve Belâgatçılara Göre Hall Kavramı: “ibnu’l-esîr Örneği”

Abstract

Arap edebiyatında önemli bir yere sahip olan hall, gerek edebî eleştiri gerekse Arap belâgatı alanında sıklıkla kullanılan bir terimdir. Eleştiri ve belâgat terminolojisindeki hall, kısaca manzûm sözü düzyazıya dönüştürme sanatı demektir. Bu terim genellikle, düzyazıyı şiirleştirme tekniği olan akd terimi ile birlikte kullanılır. Eleştirmenler, hall sanatını daha çok şiirsel intihalin bir parçası olarak görmüşlerdir. Bu nedenle, eleştirmenler ve eski belâgatçılara göre bu sanatın malzemesi sadece şiirsel metinlerle sınırlıdır. Daha sonra gelen Ziyâuddîn İbnu’l-Esîr, hall terimini şiir parçalarının yanı sıra Kur'an-ı Kerim ve hadis-i şerif metinlerini içerecek şekilde genişletmiştir. İbnu'l-Esîr’deki bu kavram genişletmesi, onun manzum terimi hakkındaki görüşünden kaynaklanmaktadır. Araştırmanın amacı, hall terimini kavramsal dar çerçevesinden çıkartıp daha geniş bir anlama aktaran İbnu’l-Esîr’e ulaşana kadar söz konusu terimin geçirdiği değişimin seyrine bakmaktır. İbnu’l-Esîr bu kadarıyla da yetinmemiş, bu terime yüklediği yeni manayı uygulamak için müstakil bir eser kaleme almış ve bunun pratiğini gerek hükümdarlar adına kaleme aldığı mektuplarında gerekse onlara yazdığı mektuplarında ortaya koymuştur. Böylece İbnu’l-Esîr, hall terimini, kurallarla çevrili ve tanımlarla sınırlı teorik çerçevesinden çıkarıp başta kâtip ve hatipler olmak üzere bütün ediplerin kültürünün dini ve edebi unsurlarının tezahür ettiği, edebi yaratıcılığın ortaya çıktığı geniş bir uygulama alanına dönüştürmeyi başarmıştır.