Mardin’de Bezemeli Kadın Mezar Taşları Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Ölüm, insanoğlunun var olduğu andan itibaren yaşam döngüsünden ayırmadığı, kafa yorduğu, tanımaya ve tanımlamaya çalıştığı bir olgudur. Ölümün bir son olmadığı, ölen bireyin bu dünyadan ayrılarak başka bir aleme göç ettiğine, o alemde yaşamaya devam ettiğine inanılmıştır. Öteki dünya anlayışıyla birlikte insanlardaki ölüyü gömme ritüelleri birbirinden farklı mezar çeşitlerinin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. İnanca bağlı olarak ortaya çıkan mezar çeşitleri ait oldukları toplumun sanat zevkini, inancını ve kültür düzeyini yansıtan önemli belgelerdir. Üzerlerinde ihtiva ettikleri başlık, yazı, figür ve nesneli bezemeleriyle yatanın cinsiyetini belirtir özelliktedirler. Erkek mezar taşlarında serpuş denilen başlık yer alırken, kadın mezar taşları daha zarif, süslü ve dönemin sanat zevkini yansıtan yoğun süsleme kompozisyonlarıyla kadının ruhunu yansıtır özelliktedirler. Binlerce yıllık geçmişi ve sayısız uygarlığın izini taşıyan Mardin, savaş ve istilalar sonucu birçok kez yakılıp, yıkılmış, mezar taşları da bu olumsuzluklardan nasibini almış ve günümüze yakın tarihli örnekler dışında gelen örnekolmamıştır. Mardin’de Muhammed Zırar (Dırar) mezarlığında 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyılın başına tarihlenen bezemeli kadın mezar taşlarından birkaç örnek Sanat Tarihi disiplini çerçevesinde değerlendirilmiştir. Değerlendirilmeye alınan örnekler kadın mezar taşları olup, şahideli, sandukalı ve pehle taşlı olmak üzere üç grupta tanıtılmıştır. Ele alınan örneklerin malzeme, form, teknik ve süsleme özellikleri bakımından bölge ve yurt genelindeki örneklerle benzer ve ayrılan yönlerine değinilmiştir. Sonuç kısmında ele alınan örneklerin Cizre, Savur, Nusaybin, Siirt gibi merkezlerde yer alan mezar taşlarıyla benzer form ve süsleme özelliklerine sahip oldukları tespit edilmiştir.