Ercişli Emrah ve Selvi Han Halk Hikâyesinin “Monomit Kuramı” Bağlamında Çözümlenmesi

Abstract

Halk hikâyeleri, insanoğlunun binlerce yıllık yaşamsal tecrübelerden damıtılan toplumsal refleksleri bünyelerinde barındıran ve sembolik kodlarla günümüze kadar ulaşmış anlatılardır. İnsanoğlunun dünyayı anlama ve anlamlandırma çabasının estetik ve sembolik değerlerle harmanlanmış, edebî yansımaları olan halk hikâyeleri; ideal kahraman üzerinden toplumda arzu edilen düzen hakkında ipuçları verir. Bu kahramanlar en temelde kendilerini var eden kolektif bilinçdışının anlatı aracılığıyla somutlaştırılan epik karakterleridir. Carl G. Jung, insanoğlunun davranış biçimleri üzerine yaptığı çalışmalar sonucunda 'arketip' sembolizmini ortaya atmıştır. C.G. Jung arketip sembolizmiyle insanoğlunun ortak kolektif bilinçdışına vurgu yapar. İnsanoğlunun benzer durumlar karşısında benzer davranış kalıpları sergilediğini arketipler üzerinden açıklar. Carl G. Jung’un fikirlerinin takipçisi olan Campbell, farklı kültür ve coğrafyalara ait anlatı metinleri üzerine yaptığı çalışmalar sonucu yazdığı \"Kahramanın Sonsuz Yolculuğu\" kitabında bu anlatıların aslında benzer özelliklere sahip olduğunu \"kahraman\" arketipi üzerinden anlatmıştır. Campbell, halk anlatılarının kurgularındaki bu benzerlikleri ve döngüsel anlatımı \"monomit\" olarak tanımlamıştır. Campbell, monomit döngüsünde kahramanın yolculuğunu \"yola çıkış, erginleşme ve geri dönüş\" olmak üzere üç ana başlık ve on yedi alt bölüme ayırmıştır. XVII. yüzyılda yaşamış olan Ercişli Âşık Emrah’ın hayatı etrafında Doğu Anadolu’da teşekkül etmiş olan Ercişli Emrah ve Selvi Han halk hikâyesi, âşıklık geleneğinin birçok özelliğini içerisinde barındıran ilk halk hikâyesi olması bakımından müstesna bir hüviyete sahiptir. Hikâye, Selvi Han’ın Şah Abbas’ın iki askeri tarafından kaçırılması ve Şah Abbas’ın Selvi Han’ı Isfahana götürmesi ile Emrah’ın sevdiğini bulmak için girdiği yolculuğu anlatmaktadır. Bu çalışmada, Ercişli Emrah ve Selvi Han halk hikâyesi, Joseph Campbell’ın monomit kuramından yola çıkılarak kahramanın, yani Ercişli Emrah’ın “yola çıkış, erginleşme ve geri dönüş” şeklinde özetlenen kahraman arketipi açısından ele alınmış ve çözümlenmiştir.