Sürûrî's Work Called 'sharh-i Mu'ammeyât-i Mir Hüseyin' (examination-critic Text)

Abstract

Sözlüklerde 'anlaşılmaz, halledilmez şekilde güç, halli müşkül şey' manasına gelen muamma, divan edebiyatında bir insan veya herhangi bir şeyin ismini nesir veya nazım içerisinde gizlemeye denir. Muamma, Türk edebiyatına Fars edebiyatından geçmiştir. XV. asırda Ali Şir Nevâyî'nin etrafında toplanan Türk ve Fars şairleri muamma ilminde büyük incelikler göstermişlerdir. Mollâ Câmî, Ali Şir Nevâyî, Mir Hüseyin Nişâbûrî gibi şairler, muammanın tertibi ve çözümü konusundaki kaideleri geliştirmiş ve bu türün oluşmasına katkı sağlayacak muammalar söylemişlerdir. Anadolu sahasında muammanın yazılma süreci ise XVI. asırda başlar. Edirneli Emrî Çelebî, muamma konusunda üstad kabul edilir. Türk edebiyatında muamma söyleme geleneği, Fars edebiyatındaki muamma örneklerinin şerh edilmesi ile başlamıştır. Bursalı Lâmî Çelebî, Gelibolulu Sürûrî gibi isimler Molla Câmî ve Mir Hüseyin Mu'ammâyî'nin muamma risalelerini şerh ederek bu türün Anadolu'da yaygınlaşmasına katkı sağlamışlardır. Özellikle Sürûrî'nin Mollâ Câmî, Mir Hüseyin Nişâbûrî ve Ali Ker'in muammalarına yazdığı şerhler önem arz etmektedir. Tezimizde Gelibolulu Sürûrî'nin daha önce üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamış olan Şerh-i Mu'ammeyât-ı Mîr Hüseyin adlı eserinin mevcut nüshalarından hareketle tenkitli metni hazırlanmış ve eser muamma söyleme ve şerh usûlleri açısından incelenmiştir. Tezin giriş kısmında şerh kavramı ve şerh edebiyatı hakkında bilgi verilmiştir. Klasik Türk edebiyatında hangi tür eserlere yönelik şerhler yapıldığı anlatılmıştır. Ardından muammanın tanımı ve kaideleri hakkında bilgi verilmiş, bu alanda yapılan çalışmalarla ilgili kısa bir literatür taraması yapılmıştır. Sonra bazı eserlerden hareketle muamma çözme kaideleri kısaca tanıtılmıştır. Tezin ilk bölümünde şâir ve şârih hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise metnin genel yapısı, metinde geçen bölümler ve muamma çözme kaideleri örneklerle birlikte tanıtılmıştır. Daha sonra şârihin şerh metodu incelenmiştir. Bu bölümde şârihin kullandığı gramer terimleri, söz varlığı, muammaları çözme teknikleri, şairler ve çeşitli terimler hakkında yaptığı değerlendirmeler ele alınmıştır. Muamma tertip etme ve çözme konusundaki kaidelerin sistemli bir şekilde anlatıldığı ve bu kaidelerin anlaşılmasını sağlayacak muamma örneklerinin verildiği Sürûrî'nin bu eseri, Türk edebiyatında muammanın gelişimini görmek açısından oldukça önemli bir yere sahiptir.

Enigma (muamma) which means, 'difficult to understand, not easy to solve' in dictionaries, In divan literature, it conceals the name of a person or anything in prose or verse. Enigma, to the Turkish literature, from Persian literature has passed. In the centuries 15th and 16th Turkish and Persian poets who gathered around Ali Şir Nevâyî showed great refinements in enigma science. Poets such as Mollâ Jâmî, Ali Şir Nevâyî, Mir Hüseyin Nişâbûrî have developed the rules about the organization and solution of the enigma and have said that they will contribute to the formation of this species. The development of the enigma in the Turkish literature begins in the 16th century. Emrî Çelebî who is from Edirne, is considered to be a master. The development of the enigma in Turkish literature was realized with the annotation of the enigma examples in Persian literature. The names such as Bursalı Lâmî Çelebî and Gelibolulu Sürûrî contributed to the spread of this genre in Turkish literature by announcing the enigma treaties of Molla Jâmî and Mir Hüseyin Mu'ammâyî. In particular, the commentaries written by the Sürûrî on the enigmas of Mollâ Jâmî, Mir Hüseyin Nişâbûrî and Ali Ker. are important. In our thesis, the cited text of Gelibolulu Muslühiddin Sürûrî was prepared based on the existing copies of Şerh-i Mu'ammeyât-ı Mîr Hüseyin. The study was examined in terms of enigma and commentary. After giving information about the poetry and commentator, the general structure of the text and the annotation method were examined. This work of Sürûrî, in which the principles of organizing and deconstructing the enigma are explained systematically and the examples of these examples are given to enable the understanding of these principles, has an important place in terms of development of the Turkish literature.