Anadolu Gürcü Dini Mimarisinde Cephe Düzenleme Teknikleri (OŞKI Manastır Kilisesi Örneği)

Abstract

Tarihi kaynaklara göre “Tao-Klarceti” olarak bilinen ve genel olarak; Artvin, Erzurum, Ardahan ve Kars illerini kapsayan bölgede, başta Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) olmak üzere, İran (Pers-Sasani) ve daha sonra da Gürcü Bagratlı Hanedanlığı’nın (8-14. yy.) hâkimiyet kurduğu ve bunu mimari ve sanat alanında da görünür kıldıkları gözlenmektedir. Hıristiyanlığın bölgeye yayılmasından sonra, bölgede kültürel doku belirginleşmiş ve Bagratlılar döneminde Tao-Klarceti’de inşa edilen anıtsal yapılar, günümüze önemli bir kültürel miras olarak kalmıştır. Bagratlı dönemine tarihlenen birçok manastır ve kilise yapısının mevcut olduğu çeşitli araştırma ve yayınlarla bilinse de; bu yapılarda dikkat çeken ve özgün bir üslupla öne çıkan taş süslemelerin teknikleri ve uygulama yöntemleri konusunda sınırlı çalışmaların olduğu görülmektedir. Bu makalemizde, Tao-Klarceti’de bulunup Bagratlı dönemine tarihlenen ve günümüze kadar sağlam gelebilmiş önemli yapılardan biri olan Öşki Manastır Kilisesi örneğinde dönemin taş bezeme teknikleri ve uygulama yöntemleri konusu incelenmiştir. Kilisenin çeşitli cephelerinde yer alan ve yapım tekniği olarak farklılık gösteren taş süsleme örnekleri incelenmiş ve bu örneklerden yola çıkarak yapıda kullanılan bezemeler sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Oşki Kilisesi’nin süsleme programında kullanılan taş bezemeler; biçim, teknik ve uygulanış yerleri açısından Tao-Klarceti Bölgesi’ndeki Orta Çağ Gürcü dini mimarisi taş bezeme geleneğinin en yoğun ve zengin örneklerinden oluşmaktadır. Manastır, kilisesinin boyutları, plan tipi, cephe ve kasnak düzenlemesi ile mimari bezemeleri açısından Anadolu Orta Çağ Hristiyan sanatında ön plana çıkmaktadır.