Beyitlerde Geçen Bazı Söz Kalıplarına Dair

Abstract

Klasik Türk şiiri beyitleri derin anlamlarlayüklü kültür hazineleridir. Beyitler ilksöylendiğinde zihinde uyanan anlamlarınınötesinde, insanda zevk ve hayranlık uyandıran lafızve mana katmanlarıyla örülüdür. Taşıdıkları derinanlamları, kültür unsurlarını, dil zenginlikleriniyakalayabilmek için beyitler üzerinde kapsamlı vemukayeseli araştırmalar yapmak gerekir. KlasikTürk şiiri metinleri okunurken sözlük anlamlarınınötesinde yeni bir kavram, durum ve eylemikarşılayan dil birliklerinin metinlerde geçtiğigörülür. Başka metinlerde bu dil birlikleriylekarşılaşıldığında dilin söz varlığına ait kalıplaşmışyapılar oldukları anlaşılır. Diğer taraftankalıplaşmış ifadelerin geçtiği metin örnekleriarttıkça söz konusu kalıplaşmış ifadelerin işlev,bağlam ve anlam çerçevelerine dair ipuçları daçoğalır. Bu çalışmaya 16. yüzyıl şairlerinindivanlarında karşılaşılan begligi olmak, devletkülahı, feleğe vermemek, ferdâya salmak, fülânibn-i falân, hâtır-ı cem, karşu varmak, kıble hakkı,küp (küp) düşmek, ma’zûl börki, meydana çekmek,mûy-ı siyâh ağarmak, pîr olası, sohbet bâkî sözkalıpları ile yaykara kavramı konu edilmiştir.Kaynaklardaki bilgilerden hareketle kavram ve sözkalıpları açıklanmış, söz kalıplarının geçtiği beyitörnekleri taranılan divanlardan tespit edilerekbeyitlerin dil içi çevirisi yapılmış, beyitlerintanıklığında söz kalıplarının kullanıldıklarıbağlamlar açıklanarak söz kalıplarının geçtiğibeyitlerin daha iyi anlaşılmasına katkı sunulmasıamaçlanmıştır.