İbnu’l-mibred’in İtḥâfu’n-nubelâʾ Bi-aḫbâr ve Eşʿâri’l-kuremâʾ Ve’l-buḫalâʾ Eseri Bağlamında Cimrilik ve Cömertlik

Abstract

Cimrilik ve cömertlik kavramları klasik dönem Arap şiiri ve nesrinde sıklıkla ele alınmıştır. el-Câhiz’in (ö. 255/869) el-Buḫalâʾ kitabı cimrilik karakteri üzerine te-lif edilen ilk müstakil eser olarak kabul edilse de öncesinde de bazı çalışmaların olduğu da görülmektedir. Söz konusu figür bağlamında Doğu edebiyatının temsil-cisi sayılan ve bu temaya ilişkin müstakil eser telif eden Câhiz’in başyapıtı niteli-ğindeki bu eseri farklı dillere tercüme edilmiş ve dünya edebiyat tarihinde kendi-sinden sıkça söz ettirmiştir. Ayrıca bu çalışmasıyla kendisinden sonra gelen ede-biyatçılara ilham kaynağı olmuş ve yeni eserlerin ortaya çıkmasına zemin hazır-lamıştır. Mizah karakterinin literatürde geniş bir yer elde etmesiyle beraber cimri-liği elen alan mizahi ve edebi söylemler ortaya çıkmaya başlamıştır. Eskiden beri gerek düz yazıda gerek nazımda cimriler ve cimrilik niteliği daima yerilirken cö-mertlik ve cömertler de övülmüştür. İbnu’l-Mibred ed-Dımaşkî’nin (ö. 909/1503) İtḥâfu’n-nubelâʾ isimli eseri de bunun bir sonucu olarak görülebilir. Daha çocuk-ken ilim tahsiline adım atan İbnu’l-Mibred, ilk eğitimini ve özellikle Hanbelî fık-hının tahsilini âlim olan babası ve dedesinden almıştır. İbnu’l-Mibred, aile-sinde görmüş olduğu eğitimin yanında Dımaşk’ın tanınmış âlimlerinden Kur’ân, tefsir, hadîs, fıkıh, tasavvuf, nahiv, tarih ve tıp gibi çeşitli alanlarda ders almıştır. Daha çok fıkıh ilmiyle meşhur olan İbnu’l-Mibred İtḥâfu’n-nubelâʾ eserinde cimrilik ve cömertliği terimsel ve dini boyutuyla ele aldıktan sonra klasik Arap şiirinden ör-nekler vermiştir. Beyitler incelendiğinde şairin cimriliği yerdiği ve bazen hasmını bununla hicvettiği, cömertliği ise bir övünç kaynağı olarak gördüğü anlaşılmakta-dır. Bu da Arap toplumunda cömertliğin çok önemli bir konuma sahip olduğunu göstermektedir. Dolayı-sıyla klasik Arap şiirinde cimrilik ve cömertliğin nasıl ele alındığını görmek önem arz etmektedir. Makalede, İbnu’l-Mibred’in söz konusu eseriyle sınırlı kalmak kaydıyla klasik Arap şiirinde cimrilik ve cömertliğin nasıl ele alındığı hususu irdelenecektir.