İşârî Tefsir Mukaddimeleri Üzerine Bir Değerlendirme: Tüsteri, Sülemi ve Kuşeyrî Örneği

Abstract

İslâm tarihinde hicrî ilk asırlardan itibaren çe- şitli ilimlere dair bilgilerin tedvin edilmeye baş- landığı görülmektedir. Kuşkusuz bu teliflerin belli bir amaca matuf olduğu söylenebilir. Genellikle Kur’an’a dair ilk eserlerin Kur’an’ın doğru anla- şılmasını amaçlayan sözlük tarzı çalışmalar olduğu görülmektedir. Garîbu’l-Kur’an, İ‘râbu’l-Kur’an, Mecâzu’l-Kur’an vb. eserler bu türe örnek olarak verilebilir. Hicrî 2. yüzyılda telif edilen eserlerde görülmese de hicrî 3. yüzyıldan itibaren yazılan eserlerde müelliflerin eserlerini telif gayelerine, onu yazmaya sevk eden amillere, eserinin içeri- ğine ve kullandığı kaynaklara dair bazı bilgilere, eserin başında mukaddime şeklinde yer verdik- leri görülmektedir. Bu açıdan mukaddimeler son derece büyük bir önemi haiz olmuştur. Müellifin okuyucuyu hazırlayıcı mahiyette aktardığı bilgi- ler bazen büyük hacimlere ulaştığından müstakil eser olarak telakki edilenleri de olmuştur. Gerek rivayet gerekse de dirayet tefsir mukaddimeleri incelendiğinde genellikle müellifin etrafında yer alan ilim adamlarının veya talebelerinin müellifi bir tefsir telif etmeye teşvik ettiği anlaşılmaktadır. Bunun yanı sıra müellifin yararlandığı kaynakla- rı zikrettiği de gözden kaçmamaktadır. İşârî tefsir mukaddimelerinde ise yukarıda zikredilen saikle- rin yanında, mutasavvıfın kalbine doğan bir bil- ginin veya bazen de görülen bir rüyanın bir tefsir telifinde önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Bu çalışmada, ilk dönem işârî tefsirleri olarak de- ğerlendirilebilecek Tüsterî, Sülemî ve Kuşeyrî’nin tefsirlerinin mukaddimeleri incelenmiş, söz konu- su işârî tefsir mukaddimelerinin, rivayet ve dirayet tefsir mukaddimelerinden ayrılan özelliklerine de- ğinilmiş, ayrıca bu mukaddimelerde dile getirilen hususlar ile eserlerin muhtevası arasında uyum olup olmadığı değerlendirmeye tabii tutulmuştur.