Van Gölü’nün Geç Kuvaterner Tektono-stratigrafik Evrimi

Abstract

Van Gölü çevresindeki taraçaların pek çoğu, Van Gölü Havzası'nın çok daha uzun dönemli jeolojik geçmişine nazaran daha kısa bir dönemi yansıtır. Bunların depolanması, günümüzden önceki son 125 bin yıl sırasında gerçekleşmiştir. Bu çökeller alüvyal yelpaze/örgülü akarsu, kumsal, Gilbert-tipi delta, kıyıyakını ve kıyıötesi gibi geniş bir yelpazede yeralan bir dizi sığ gölsel ve göl çevresi ortamlarında birikmişlerdir. Bunların litofasiyeslerinin çeşitliliği, depolanma koşullarındaki iklimsel ve tektonik denetimlerin kanıtlarını oluşturur. Su toplama havzasındaki yüksek rölyefli alanlar, bunların depolanmaları sırasında,gölün kıyısal alanlarına bol miktarda kırıntılı materyal sağlamış ve bu nedenle bölgede baskın olarak karasal kırıntılı çökeller görülmesine sebep olmuştur. Kaba kırıntılı sedimanların yaygın olarak Gilbert-tipi deltaların oluştuğu büyük akarsuların ağızlarında gerçekleşmiştir. Akarsu-denetimli gölsel deltalar, göl seviyesinin yükselmesi sırasında oluşmuştur.Göl havzasının doğu kenarında göreceli olarak daha yaygın ve kalın gözlenen bu çökeller,batı rüzgârlarının etkisinden korunmuş düşük-enerjili kıyı ortamının varlığına işaret eder.Bununla beraber, deltaları çevreleyen aynı göl kenarının bazı alanlarında, dalgalar ve fırtına-kökenli kıyıboyu akıntıları tarafından taşınan sedimanlar ile beslenen kumsallar oluşmuştur. Kıyıyakını fasiyesinde görülen kaba-taneli kırıntılı malzeme, Paleo-Van Gölü'nünkıyılarının büyük olasılıkla fırtınalar ve fırtına-kökenli akıntıların varlığına maruz kaldığını gösterir. Ancak, gölün yüksek kıyı çizgisi zamanlarında kıyıyakını çökellerinde dereceli tabakalanma ve taban yapıları gibi turbidit depolanmasına ilişkin herhangi bir kanıt bulunmaması, türbidit akıntılarının göl kenarı boyunca sediman taşınmasında önemli bir etken olamadığı göstermektedir. Gölün kıyıötesi yanal olarak devamlı, ince tabakalanmalıvarvlı ve bazı kesimlerinde göçme ve konvülüt tabakaları gibi hidroplastik bozulma yapıları da içeren ince-taneli kumtaşları ve çamurtaşlarının çökeldiği durgun bir su kütlesi ortamıydı. Van Gölü çevresindeki taraça çökellerinin yaşlarının yeterince bilinmemesi,, butaraçalar arasında tam anlamıyla bir deneştirme yapılamasını engeller. Ancak incelenen taraça istiflerinde büyük-ölçekli döngülerin görülmemesi, her bir taraçanın daha yüksek gölseviyesi değişimlerine bağlı olarak meydana geldiğine ve bu olayı da bir regresyonun takip ettiğine işaret eder. Elde edilen yaş verileri 1760 m (odsy) yüksekliğine kadar çıkanyüksek göl seviyelerinin son buzullaşma arası (MIS 5; 123-71 bin yıl (GÖ)) ile bunu takip eden 26-24 bin yıl (GÖ), 22-21 bin yıl (GÖ) ve 10-6 bin yıl (GÖ) arasında oluştuğunu göstermektedir. Taraçaların yükselmeye ters orantılı olarak gençleşmeleri, göl seviyesinin zamanla giderek alçaldığına veya zamanla katlanmış olarak artan yükselmenin etkisine veya her ikisine birden bağlı olduğuna işaret eder. Göl seviyesi değişimleri olasılıkla iklimsel, volkanik ve tektonik süreçlerin birlikte işlemesinin bir sonucu olarak gerçekleşmiştir. Gölün hidrolojik olarak bir kapalı havza olduğu göz önünde bulundurulacak olunursa,iklim olasılıkla diğerlerinden daha etkin bir rol oynamıştır. En genç taraça seviyesinin ya fl> 6 by (GÖ) olmas>ndan dolay>, havzadaki iklim belki de göreli olarak daha kurak ve evaporatif bir karakterdeydi. Gölün günümüzden önceki son 600 bin y>ll>k bütün geçmifli s>ras>nda, bu alan>n jeolojisi Türkiye'nin aktif e¤im- ve do¤rultu-at>ml> neotektonik rejimi etkisiyle flekillenirken, gölün k>y>ötesinde karakteristik göçme yap>lar>, konvülüt tabakalanma ve ço¤unlukla da Nemrut Volkan>'na ba¤l> patlama ürünleri oluflmufltur.