Fantastik Romanda Doğa ve “gerçeklik” Karşıtlığı: Ekoeleştirel Potansiyeller

Abstract

Her ne kadar doğaüstü unsurlarıyla ön plana çıksa da fantastik roman doğaya da bazen gözden kaçan büyük bir önem atfeder ve bu yönüyle ekoeleştirel yaklaşımlara açık bir türdür. Fantastik romanın tür olarak gelişimi hem realist roman hem de Aydınlanma düşüncesiyle diyalektik karşıtlık üzerinden olmuştur. Akıl/doğaüstü ve realizm/doğaüstü olarak tanımlanabilecek bu ikili karşıtlıklarda aslında doğaüstünün yanına, denklemin aynı tarafına doğayı da eklemek mümkündür, çünkü Batı düşüncesinde akıl/doğa veya kültür/doğa ikili karşıtlığı da önemli bir yere sahiptir. Realist roman ise merkezine sosyal çevreyi almış, doğayı arka plana atmıştır. Bu ikili karşıtlıkta realist roman ana akım bir edebiyat türü olarak kabul görürken fantastik roman popüler edebiyat kategorisinde algılana gelmiştir. Her ne kadar yirminci yüzyılın ortalarından itibaren değişmeye başlamış olsa da Fredric Jameson gibi çağdaş bir eleştirmen dahi bir yandan bilimkurgu ve ütopya türlerinin insanlığa geç kapitalizmin her alanı saran gerçekliğinin dışında farklı politik alternatifler hayal edebilme alanı sunduğunu savunurken, fantastik romanı regresif olarak nitelendirip bir kenara itmiştir. Bu makale fantastik romanın bir yandan gerçekliği ve onun kaçınılmaz olduğu varsayımını yıkıp kışkırtıcı hayallerin önünü açarken, bir yandan da insani olmayanın asli olabildiği dünyalar sunduğunu öne sürmektedir. Dolayısıyla fantastik romanın alternatif, daha çevreci yaşam şekilleri yaratma ve esinlendirme konusunda eşsiz bir potansiyeli vardır. Bu potansiyeli gören Tolkien ve Le Guin, bunu hem teorik yazılarında tartışmış hem de fantastik romanlarında uygulamışlardır. Bu makale her iki yazarın teorik argümanlarını ve Tolkien’ın Yüzüklerin Efendisi serisindeki ekoeleştirel yaklaşımları ortaya koyarak ve bunu Jameson’ın ütopya ile ilgili teorileri ışığında yorumlayarak fantastik romanın ekoeleştirel potansiyelini öne sürüyor.