Türk Dış Politikasında İdeolojinin Rolü (1919-2000)

Abstract

Bu çalışma, 1919–2000 yılları arasındaki Türk dış politikasının ideolojik yönelimler ile stratejik gerilimler arasındaki etkileşim çerçevesinde tarihsel gelişimini incelemektedir. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan itibaren izlediği dış politika, dönemin siyasal iktidarlarının ideolojik yaklaşımlarına, uluslararası sistemin dinamiklerine ve güvenlik kaygılarına bağlı olarak önemli dönüşümler geçirmiştir. Tezde, erken Cumhuriyet döneminin Batıcı ve statükocu çizgisinden Soğuk Savaş yıllarındaki güvenlik merkezli politikalarına, ardından 1980 sonrası çok yönlü açılımlara kadar uzanan süreçte, dış politikada süreklilik ve kırılma noktaları analiz edilmiştir. Araştırmada, Mustafa Kemal Atatürk ve İnönü dönemlerinde Kemalist ideolojinin dış politikada belirleyici rolü, Demokrat Parti iktidarıyla birlikte Batı ittifaklarına yönelim, askerî müdahalelerin etkisiyle şekillenen Soğuk Savaş politikaları ve Turgut Özal dönemiyle birlikte ekonomik ve bölgesel açılım stratejileri ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Dış politikanın, yalnızca dışsal güvenlik ihtiyaçlarıyla değil, iç politikadaki ideolojik yönelimler ve iktidar refleksleriyle de biçimlendiği vurgulanmıştır. Çalışma, Türk dış politikasının tarihsel süreçte ideolojik temellerle nasıl şekillendiğini ve bu temellerin stratejik zorunluluklarla nasıl çatıştığını veya örtüştüğünü göstermeyi amaçlamaktadır. İdeolojik söylem ile ulusal çıkar ekseninde gelişen dış politika tercihleri arasındaki etkileşim, dönemsel örnekler üzerinden değerlendirilmiştir. Bu yönüyle tez, Türk dış politikasının sadece diplomatik bir tarihini değil, aynı zamanda ideoloji-strateji ilişkisini merkezine alan analitik bir çerçeve sunmaktadır.

This study analyzes the historical evolution of Turkish foreign policy between 1919 and 2000 through the lens of ideological orientations and strategic tensions. Since the foundation of the Republic, Turkey's foreign policy has undergone significant transformations influenced by the ideological inclinations of ruling governments, the dynamics of the international system, and evolving security concerns. The thesis examines this process by focusing on both continuities and ruptures in foreign policy, from the Western-oriented and status quo approach of the early Republican period to the security-centered policies of the Cold War era and the multidimensional openings that emerged after 1980. The research provides a detailed analysis of how Kemalist ideology shaped foreign policy during the Atatürk and İnönü eras, the Western alliance orientation during the Democrat Party rule, the influence of military interventions during the Cold War, and the economic and regional expansion strategies initiated under Turgut Özal. It emphasizes that Turkish foreign policy has been shaped not only by external security needs but also by internal ideological orientations and power dynamics. This study aims to reveal how ideological frameworks have influenced Turkish foreign policy over time and how these frameworks have either conflicted with or aligned with strategic necessities. The interaction between ideological discourse and national interest-based preferences is evaluated through period-specific examples. In this regard, the thesis offers an analytical perspective that centers on the ideology-strategy relationship rather than providing a mere diplomatic history of Turkish foreign policy.